نشست علمی بایسته های ورود به درس خارج . استاد علیدوست
نشست علمی بایسته های ورود به درس خارج
برگزار شده در حوزه علمیه امام کاظم علیه السلام قم
توسط مدرسه سطوح عالی و خارج حوزه علیمه امام کاظم علیه السلام
تحت اشراف مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مدظله العالی
11 مهرماه 1401
نشست علمی بایسته های ورود به درس خارج
استاد : آیت الله علیدوست 13 مهرماه 1401
عنه صلى الله علیه و آله : ما عُبِدَ اللّه ُ تعالى بشیءٍ أفضَلَ مِن الفِقهِ فی الدِّینِ
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند به چیزى برتر از آگاهى دینى عبادت نشده است. [کنز العمّال : 28752.]
اصل کار برگزاری این نشست بسیار ارزشمند است. و از بانیان تشکر می نمایم. دانستن مسیر برای تازه وارد بسیار لازم است. استفاده از تجربه دیگران. در حوزه دو مرحله تحصیل: سطح و خارج . اشتراکاتی بین این دو هست با افتراقات و بایسته های خاص خودش. آسیب هایی نیز دارد مخصوص خودش. بایسته شناسی، آسیب شناسی و روش شناسی لازم است.
درس خارج چیست؟ هدف از آن چیست؟ ویژگیهای درس خارج چیست؟(چکار باید کرد؟ استاد چه باید بکند؟)
معرفی کتاب: صراط اندیشه و عمل تألیف استاد علیدوست. خلاصه ای از کتاب را عرض میکنم.
ما دو تا درس خارج داریم؛
خارج فقه و اصول متبادر و رایج
خارج غیر فقه و اصول که در سالیان اخیر زیاد و لوث هم شده است.(خارج مقتل خوانی و...) . نه مثل گذشته که کسی خارج تفسیر می گفت بسیار یمتعجب می شدند، امروز هم به صورت افراطی و رها شدگی.
نتیجه: ضرورت برخی ساحت های نیازمند به خارج؛ تفسیر، کلام، حدیث و...
هدف در درس خارج:
هدف کلی: برایند درس خارج (نتیجه و خروجی) که باید اجتهاد باشد. و اگر نشود یا قابلیت قابل مشکل داشته یا فاعلیت فاعل. منظور ما اجتهاد بالمعنی الخص نیست(فقه ، اصول، مرجعیت) بلکه بالمعنی الاعم: که مجتهد اصولی، فلسفی و فقهی و... که به این نوع اجتهاد نیاز داریم. یک متکلم، فیلسوف و...مجتهد که بتواند ادله را بکار گرفته و استنباط کند. اجتهاد ملکه و قوه کشف و مدیریت ادله است. آنکه نتواند پیدا کند یا مدیریت کند بخصوص در تناقض ها این نمی تواند مجتهد باشد.[1]
شاید کسی نخواهد مجتهد و مرجع باشد! اما میخواهد عالم باشد و این تعارضات را حل کند یا نه؟ بنابراین باید مجتهد بالمعنی الاعم باشد.
اهداف پیشینی : فرایند درس خارج(مسیر وصول)
برای اجتهاد مطرح شده یک فرایند دارد که باید دانست و مسیر آن را شناخت. به چهار نکته و مرحله اشاره میکنیم:
دانش افزایی: مطلب یادگرفتن. ( در هر درس و بحث خارج دانش را باید افزایش داد)[2]
آشنایی با تراث(قدرت پیدا کردن برای ارتباط با تراث)
یکی از مشکلات عمده ما عدم قدرت بر ارتباط با تراث می باشد. نمی شود کسی در رشته ای بخواهد عالم باشد و نتواند با متون و میراث و دانش گذشتگان ارتباط برقرار کند. (در تفسیر مجمع البیان و... در فقه ریاض المسائل و...) علت تأکید برخی بر متن ساده در درس دادن همین است. لذا باید دائم ارتباط داشته باشد و 5-6 کتاب در کنار درس خارج باید ببینید. تا متنها انسان را پرورش دهد.
روش شناسی: و رصد روشها[3]
مثال : مرحوم شیخ در مکاسب در ورود به یک بحث موج درست می کند. وپس از رفت و برگشت می گوید: لکن الانصاف!؟[4] مبنای شیخ در اصول و فقه یکی است. در اصول به عنوان یک سند با اجماع برخورد می کند و بر سرش میزند. در فقه به عنوان تراکم ظنون و جبر سند و تضعیف روایت استفاده می کند .
کسب مهارت و روش داشتن:
در انتخاب درس استاد خارج باید دید کدام استاد چنین ویژگی دارد. همچنین؛ اهل باز کردن پرونده باشد . اندیشیدن را یاد بدهد. . از فکر دیگران بهره مند کند . به شما مهارت بیاموزد.
حد آشنایی با علم اصول:
برخی آن را زائد می دانند و برخی آن را خیلی موسع می دانند.
به نظر ما: اجتهاد کشف ادله و مدیریت آن است که در علم اصول حاصل می شود: حجیت عقل، منبع واره هایی مثل عرف و ... . حتی برخی در اصول رایج هم نیست و باید تأمین کرد. آن هم با کار سنگین.
بحث بعدی: تعادل ادله است. تعادل و تراجیح و تعارض ادله و بحث اصول عملیه و... . لذا مسائل اصول مختلف است و باید در حد هر موضوع به آن اهمیت داد.
فراموش نکنیم:
اصول فقه ما اصول فهم است: مباحث الفاظ، تعادل و ترجیح. لذا بهتر بود : می گفتند اصول فهم، اصول استنباط، منطق استنباط. مثلاً در اصول موضوعه(حقوق) بای داشتن متن مدون باید اصول را دانست. مثلاً هزینه دادرسی با متخاصمین است! یعنی آیا اجرت قاضی هم با آنهاست که بسیار یفقها مخالفند!
بحث بعدی: تعدد کلاس! یک درس کم و دو درس زیاد . اول اصول بخوانیم بعد فقه!؟
تجربه بنده: همین روش خوب است. یک درس اصول و یک درس فقه خوب است.
ما تا آخر عمر و تا 70 سال قدرت و فرصت استنباط نداریم. برای درس خارج نهایتاً 30 – 35 سال فرصت داریم . و بعد استعداد و نگهداشتن آن و بکارگیری آن مهم است و به کار می آید.
بحث مباحثه بسیار مهم است.
الان بخاطر شرایط امکان تدریس برای همه فراهم نیست. و فقط پرخوری علمی و آموختن است و لذا با مباحثه باید جبران کرد.
حدیث نفس بعد از درس یا پیش‌فکر ؛
که در هر حال حدیث نفس نماییم که چه آموخته ایم! و اگر فردا قرار باشد طرح بحث کنم یا پاسخ دهم چه خواهم گفت. حدود 10 – 12 سال درس خارج خوب باید باشد.
تمحض:
ما یک اطلاعات داریم، یک تخصص داریم صاحب نظر بودن و یک تمحض و تمرکز.
یعنی متخصص در فقه متمرکز و ممحض در سیاسات، عبادات و ... باشد. استاد ممحض مقدم بر استاد متخصص غیر متمرکز است که هر سال یک موضوع را طرح و بحث میکند.
حد استفاده از رجال:
دو مبنا داریم؛ 1- برخی مثل شیخ انصاری که تجمیع ظنون دارد کمتر از رجال استفاده می کند. 2- برخی مثل آقای خویی که مبنایشان حجیت خبر ثقه است بیشتر استفاده می کنند. خیال شما راحت. باید اطلاعات رجالی را خوب کسب کرده و داشته باشید تا بعداً صاحب مبنا شوید.
پرسش و پاسخ:
برای سال اول کدام درس خارج بهتر است؟ دروس فقهی یا عقلی؟ اصولی؟
برخی از ابواب فقه روایت بیشتر دارد، برخی ابواب قواعد بیشتر دارد. طهارت، صلاة ادله بیشتر و معاملات و سیاسات . هر دو را باید دید. اما ترتیبی نمی بینم بین اینها . مهم استاد است تا موضوع. فکر اولتان روی استاد باشد. استاد پویا و پرونده باز کن که ذهن را تکان دهد و صاحب مبنا نماید. فرقی هم بین فقه و اصول نیست. اگر استاد قابلی است هر دو را بروید. سعی کنید یک استاد قابل و محوری داشته باشید و پای درس آقایان دیگر هم بروید. و از آنها هم بصورت دوره ای بهره ببرید.
پیش نیاز و حداقل مورد نیاز ورود به درس خارج از علوم عقلی و ...
ادبیات(بحث ادبی و استفاده از قرآن و ...)، لغت(فلسفه لغت) و نحوه استفاده از آن. اصول به مقدار چندسال(الوسیط، اصول و...) . همانطور که اگر پایه ضعیف باشد بالا را نمی فهمیم. اگر بالا را خوب بفهمیم پایین هم برایش حل میشود و خوب جا می افتد. علوم عقلی(فلسفه): اگر فلسفه نخوانید ممکن است اصولتان نلنگد، ولی تا حدی اطلاع از مباحث عقلی لازم است و کمک می کند به اصول و...
کم کاری در سطح را چگونه جبران کنیم؟ در جبران کم کاری، برخی در خارج متوقف میشوند و برکمیگردند به جبران سطح که درست نیست. برای جبران در دوره خارج سعی کنید تدریس، یا دوره کردن را داشته باشید. در حدی که محتوا را در اختیار داشته باشید. مغنی: مفردات، اعراب. فلسفه مضاف که در دنیا جا افتاده است و در حوزه ضعیف است باید توجه شود. مانند فلسفه فقه، فلسفه لغت، فلسفه اصول فقه، تاریخ، منزلت، مبانی، سیر تاریخی اصول فقه.
در فلسفه فقه کتابهای خوبی نوشته شده است. از فکر دیگران استفاده کنید. مقالات، کتب، کنفرانس های خوبی بوده که باید استفاده کرد.
میزان و کیفیت رجوع به منابع؟
بستگی به وقت و حوصله و احساس نیاز . پرخوری نباید کرد. در هر درس باید چند کتاب را غیر از ارائه استاد دید. استاد متتبع با استادی که نظر خود را می گوید فرق دارد. خیرالامور اوسطها. چند کتاب را با عنایت انتخاب کنید: جواهر، حدائق، مفتاح الکرامه برای اقوال، از قدما ، از متأخرین. افراد خاص.
درس خارج نجفی یا قمی؟
فرق قم و نجف چیست؟ الان اینها به هم ریخته. دوبار علمای نجف به قم و قم به نجف منتقل شدند. و سبکها تا حدی انتقال یافت. مهم نیست. مهم استاد است. اگر استادی است که ریاضی است و کمتر از عرف استفاده می کند یا موضوعات روز را کمتر توجه دارد بروید . یا فقه قم است و فقه آیت الله بروجردی بروید. استاد محوری خوب داشته باشید.
موضوعات جدید و بروز در سال اول خارج؟
گاهی موضوعاتی است که بحث دارد. در فقه سیاسی جایگاه رأی مردم، اختیارات دولت، مسئولیت دولت، مسئولیت مدنی، زمان و.... چه اشکالی دارد. بشرط استاد خوبی که بتواند از کار درآورد. ادبیات ندارد . اگر استاد مولد ادبیات است خوب است. برخی موضوعات جدید را من نمی فهمم. جای گفتگو دارد. فقه آسانسور، جدول، خیابان و ... . روایت نداریم یا اگر امام فرموده اند به عنوان مبین شریعت فرموده اند. فقه سینما قشنگ است. فقه رسانه یا سینما باید آنچه مربوط به سینما و رسانه است مطرح شود . دروغ در سینما و رسانه و ... چگونه است.
نکته دیگر: خیلی از این دروس باید به کمک کارشناس باشد. فقه بورس را برگزار کردیم. سه کارشناس داشتیم . یکی از بورس و معرفی شرکت های بورسی و ... . آقای موسویان بحث را بومی حوزوی و مشابه سازی می کرد. بنده هم مسائل فقهی را طرح میکردم.
مرگ مغزی را اگر متخصص معنی و معرفی کند یا غیر متخصص . متأسفانه برخی صاحبان دغدغه وارد شده اند و اشکال در تعریف دارند. و بهره از متخصص نمی برند. در دانشگاه برخی از کتب برخی آقایان را می آورند و می خندند.
برخی مباحث در خارج فقه در اصول کمتر یافت می شود چه باید کرد؟ علم اصول دفتر اولش نوشته شده است. دفتر دوم و سوم مانده است. علم اصول از نظر بحث و گفتگو زائده هم دارد. ولی از لحاظ مسئله کمبود دارد. در فقه هست ولی در اصول موطن ندارد. در فقه از عرف می گوییم ولی در اصول جایی ندارد. بحث عقل و... . شما نگران نباشید و فعلاً همین کتب را ببینید؛ بحث گستره شریعت، مقاصدالشریعه، فقه القرآن و ... . در نتیجه باید کار شود.
استظهار از متن را چگونه باید پیگیری کرد؟ استظهار یک مهارت و فن است. شما همینها را بخوانید و استاد خوب هم ببینید ، خود استظهار می آید. بحث هرمنوتیک غیر فلسفی خیلی به اصول ما نزدیک است. کتب هم زیاد داریم.
چند سال درس خارج لازم است. بالمعنی الاعم و الاخص!؟ ده دوازده سال طبیعی خوب است. کمترش توهم است. و اینکه چگونه و در نزد کدام استاد و با چه استعدادی هم مهم است.
کیفیت حضور : هر دو با وضو، دوزانو، احترام استاد بایید باشد. اجتهاد بالمعنی الاعم 5-6 سال لازم است که بعدش در مسیر رشته تخصصی تفسیر، حدیث و ... استفاده می نماید. . بالمعنی الاخص در مسیر فقه و اصول است که 10 – 12 سال لازم است. دوره تمحض هم مخصوص بالمعنی الاخص است که باید ممحض شود.
نکته پایانی:
باید با منبع علم ارتباط برقرار کرد و اتصال داشت. ما سربازیم و فرمانده داریم. اگر آن ارتباط نباشد معنی ندارد. چقدر ارتباط داریم. ما یک لامپ هستیم که باید مرتبط با منبع برق باشیم. این نور الهی بر حجت می تابد و از طریق حجت بر عالم و از طریق عالم به مردم. «وجعلنا بینهم و بین قری الناس...و جعلنا بینهم و بین القری اللتی بارکنا و قریً ظاهره...» [5]. همیشه حجت در مقابلمان باشد.
کاری که می توانیم انجام دهیم دو رکعت هدیه به حضرت . الصلاة خیر موضوعٍ من شاء استقر .... ان شاءالله سرباز حضرت باشیم.
[1] . در جوانی دنبال این مطلب که محبت اهلبیت کذا و کذا... یا روایت : ان محبتنا لا تدرک الا بالعمل؟! این تعارض؛ بعدا ز دیدن ده ها روایت و آِه ؛ ما ده گروه دلیل داریم. یا بحث خلقت انسان که در دهه50، داروینیسم، ترافورمیسم، تکامل و ... بحث روز بود. دلالتهای مختلف در قرآن وجود دارد. باید مجتهد بود تا تعارضات را حل کرد.
[2] . نقل به معنی و ... در روایات یا دبین علما رایج بوده یا نه.
[3]. دو کتاب روش شناسی اجتهاد – (رصد مکاتب اجتهادی معاصر) 2- روش شناسی یا کسب مهارت . (نظریه اطمینان)
[4] یکی از اساتید : شیخ اسناد اربعه را کرده 5 تا و انصاف را اضافه کرده است.
[5] . قریً ظاهره را گفته اند علما
صوت نشست علمی بایسته های ورود به درس خارج
توسط استاد آیت الله علیدوست زیدعزه
