درسنامۀ تاریخ تحلیلی اسلام استاد پناهیان

درسنامۀ تاریخ تحلیلی اسلام

معرفی بحث

ما الان در زمانه‌ای به سر می‌بریم که بیش از هر زمان دیگری به بررسی تاریخ اسلام نیاز داریم، چون ما امروزه بیش از گذشته به درک عمیق دین نیازمند هستیم و اگر انسان بخواهد آگاهی‌ها و فهم خودش از دین را افزایش دهد، مطالعۀ تاریخ برایش حتی مقدم بر قرآن و عقاید خواهد بود. می‌توان گفت مطالعۀ تاریخ اسلام نسبت به بسیاری از گزاره‌های اعتقادی، اخلاقی یا احکامی در روح انسان مؤثرتر است.

مطالبی از تاریخ اسلام که در دسترس همگان قرار گرفته و مشهور است، لزوماً کلیدی‌ترین مطالب تاریخ اسلام نیست و به‌ویژه لزوماً متناسب با نیاز امروز جامعۀ ما نیست. جامعۀ ما خیلی پیشرفت کرده است و در این شرایط جدید باید بیش از پیش به زوایای غریب تاریخ اسلام مراجعه کنیم. اکتفا کردن به مطالب مشهور تاریخی، گاهی از اوقات ما را در برداشت نهایی تاریخ به اشتباه می‌اندازد. طبیعتاً برداشت ناصواب از تاریخ اسلام موجب برداشت ناصحیح از اسلام نیز خواهد شد.

در این سلسله جلسات از زوایای خاصی به تحلیل و بررسی رخدادهای تاریخ صدر اسلام پرداخته شده است. در ابتدا به مبالغه‌ای که در سیاه‌نمایی وضعیت فرهنگی و اجتماعی دوران جاهلیت صورت گرفته، اشاره می‌شود و آثار سوء مبالغه دربارۀ وضعیت خراب دوران جاهلیت بیان می‌شود. سپس برخی از خوبی‌های جامعۀ عرب قبل از اسلام مانند پایبندی به عهد و پیمان، قواعد ازدواج، فرهنگ احترام به خوبان و نیکان جامعه و ادبیات قوی آنها، بیان می‌شود.

بعد از مقدمۀ فوق، علل و ریشه‌های اصلی مخالفت و دشمنی با پیامبر اکرم(ص) مورد بحث قرار می‌گیرد و «حسادت» نسبت به مقام معنوی پیامبر اکرم(ص) به عنوان اولین علت دشمنی با پیامبر(ص) و مؤمنین مطرح می‌شود و نمونه‌هایی مانند حسادت ابوجهل نسبت به پیامبر(ص) و حسادت معاویه به امیرالمؤمنین(ع) مطرح می‌شود. در ادامۀ بحث، استهزاء به عنوان اولین عملیات دشمنی و اولین تیر دشمنان در نبرد با انبیاء و مؤمنین معرفی می‌شود که اگر کسی قدرت مقابله با استهزاء و مسخره شدن توسط دشمنان را نداشته باشد، همان ابتدای نبرد زمین‌گیر خواهد شد.

دومین عامل مخالفت و دشمنی با پیامبر(ص) و سایر انبیاء الهی نیز درخواست ایشان به تسلیم شدن و سلب اختیار شدن در مقابل امر پرودگار و تبعیت از انبیاء بوده است. چون «لزوم پذیرش بندگی خدا» محور دعوت انبیاء و «اعْبُدُوا اللَّهَ»؛ شعار مشترک همۀ انبیاء بوده و از آنجایی که «اعْبُدُوا اللَّه» یعنی «اختیار خود را به خدا و نمایندۀ خدا بدهید» خیلی‌ها حاضر نبوده‌اند اختیار خود را بدهند، لذا دشمنی‌ بسیار جدّی و سرسختانه‌ای در مقابل دعوت انبیاء شکل گرفته است. چون مردم بعد از پذیرش بندگی خدا باید اختیار خود را به نمایندۀ خدا (پیامبر) می‌دادند و اصل دعوا و درگیری از همین‌جا شروع می‌شود...