نقد و بررسی گزارش روزنامه ایران از ازدواج کودکان در مهاجران همدان

نقد و بررسی گزارش ازدواج در مهاجران روزنامه ایران

باسمه تعالی

 

نقدی بر گزارش روزنامه ایران

#قسمت_اول
باتشکر از روزنامه ایران و خبرنگار محترم درباره تهیه گزارش ازدواج زودهنگام دختران و آسیب های آن از شهر مهاجران.
نکاتی را لازم به یاد آوری و تذکر دیدم که بیان میدارم.

نگاه یک بعدی و خارج از انصاف میتواند ذهن را منحرف و صورت مسأله و مشکل اصلی را به فراموشی بسپارد...

ازدواج یک امر طبیعی و نیاز غریزی است که براساس حکمت و علم الهی در همه موجودات نهاده شده و در انسان نیز به شکل غریزی و فطری وجود دارد.

ازدواج در میان انسانها با آداب و رسومی همراه است که ریشه در باورها و سنت های هر قوم و طایفه و جامعه ای دارد، که غالباً چند وجهی و ناظر به ابعاد مختلف است!

ازدواج اگر بر اساس عقل و درایت و حکمت و تدبیر انجام گیرد، برکات و آثار نیک خود را خواهد داشت؛ از جمله؛ سکون و آرامش، امنیت، تلاش، انگیزه زندگی، تداوم نسل، رشد و پیشرفت مادی و معنوی، و حفظ فرد و جامعه از تبعات نیاز جنسی! عاطفی، روحی و روانی!

شرع مقدس بعنوان تکامل بخش و مددکار عقل و سنت های بومی و طایفه ای، که از منبع وحی لایزال الهی نشأت گرفته راهنمای بسیار عالی برای تحقق زندگی سالم و سعادتمند و رفع نواقص و عیوب سنت و فرهنگ رایج و رفتارهای خارج از عقل و منطق و درایت است.

دین اسلام به عنوان آخرین شریعت الهی و تکامل یافته ادیان آسمانی و دربردارنده کاملترین دستورات و هدایتها و پاسخگوی تمام نیازهای مادی و معنوی بشر در اختیار ماست و ما مسلمانان باید نه تنها از آن غفلت نکنیم، که در نیاز و مشکلات خود به آن پناه برده و راهنمایی و هدایت بخواهیم.

متأسفانه بسیاری از مشکلات ما از آنجا ناشی میشود که رفتار و زندگی خود را بر اساس عقل سلیم، و نه براساس دین قویم، قرار نمیدهیم، بلکه بر اساس خواسته های نفسانی و امیال و سلایق خود انجام میدهیم که پس از مدتی به فرهنگ و رسم تبدیل شده و گریزی از آن نخواهد بود. و تبعات ناگوار آن به همان افراد و جامعه بازمیگردد.

شاید بتوان گفت آداب و رسوم ایجاد شده در زمان خود، چون با ابعاد دیگر ارتباط داشته و جوانب مختلف را تا حدودی در بر میگرفته مشکلات کمتری داشته باشد. اما باید توجه کرد که زمان زمان دیگری شده و شرایط به همان

ازدواج نیز از این قواعد و نکات خالی نیست.

#قسمت_دوم

اما پیرامون مطالب منتشر شده باید یادآوری کرد که این مسأله یک واقعیت موجود در برخی نقاط کشور و نیز در شهر مهاجران می باشد. لذا نباید صورت مسأله را پاک کرد.

اما اینکه آیا بد است یا خوب؟! باید توجه داشت که این موضوع را نباید صفر و صد دید ! بلکه همانطور که عرض شد با معیار عقل و شرع باید سنجید! به اعتقاد بنده هر رفتار، و هنجاری باید با معیار عقل و شرع سنجیده شود. اگر مطابق و موافق بود بر دیده منت و تأیید و عامل باشیم و اگر مخالف بود، تقبیح کرده و سعی در ترک آن نماییم.

در موضوع ازدواج نیز چنین است. ازدواج زود هنگام دارای تبعات و مشکلات بسیاری است، چه اینکه ازدواج دیر هنگام نیز چنین است! مانند بسیاری از رفتارهای دیگر که بیموقع، و نابهنگام انجام گردد موجب مشکلات میگردد. همچون چیدن بیموقع میوه از درخت و بوته که نه تنها فایده ندارد که موجب ضرر بوده، علاوه بر اینکه اسراف و تبذیر خواهد بود.

از منظر عقل و علم مورد تأیید آن، بر اساس ویژگیهای زن و مرد و تفاوتهای فیزیولوژیکی و روحی و روانی، باید تفاوت سنی مناسب در ازدواج رعایت شود.

همچنین بر اساس اهداف نهایی و متوسطه و ابتدایی از ازدواج، و شرایط و لوازم آن، باید سن مناسب برای هریک از زوجین مورد توجه قرار گیرد. که هر یک از اهداف، شرایط و لوازم نیاز به توضیح و تبیین دارد. و هرچند عرف جامعه نیز تا حدودی در این امر مؤثر است، اما نه مطلق!

به طور خلاصه از لحاظ عقلی با رسیدن انسان به سن بلوغ جنسی ، نیاز جنسی او نیز تحریک شده و همچون نیازهای دیگر نیاز به پاسخگویی صحیح، مناسب، منطقی، عقلی و حکیمانه دارد. تا علاوه بر ایجاد آرامش، موجب رشد و شکوفایی استعدادها و توانایی ها و تکامل مادی و معنوی گردد. بی شک این نیاز نه سرکوب شدنی است و نه رها شدنی و ولنگاری! چه اینکه تبعات آن دامنگیر فرد و اجتماع خواهد بود.

بهترین پاسخ به نیاز جنسی تأمین آن از طریق معقول و مشروع ازدواج است. و راههای دیگر؛ سرکوب، خود ارضایی، همجنس گرایی و... محکوم به شکست است. اما ازدواج با چه کسی، در چه سنی، باچه شرایطی، و چگونه !؟

قسمت سوم

درباره ازدواج در مهاجران.

شکی نیست، هر انتخاب معیارها و شرایط و ویژگی و مقدماتی لازم دارد.
درباره ازدواج هم چنین است.
معیار مهم کفویت و هم شأن بودن است در اکثر جوانب! از جمله فرهنگ، ایمان، اخلاق خانواده اقتصاد، و همچنین سن!
و البته شرط ایمان، ویژگی اخلاق، ویژگی سن، و بلوغ !
شرط فهم و درک متقابل که لازمه اش نزدیکی سطح علمی و سنی و رشد و استقلال عقلی و عاطفی است.
و مقدمه ای که تعامل و همکاری خانواده و نزدیکان و نیز مسئولان در آگاه سازی و آماده کردن روحی، روانی، اقتصادی و اجتماعی است.

در در سنت نبوی و شریعت مقدس اسلام و روایات شریف اهلبیت علیهم السلام بر تسریع و تسهیل در امر ازدواج تأکید شده است. چنانچه تأخیر در آن را بمنزله نچیدن میوه رسیده از شاخه و ماندن و از بین رفتن تعبیر نموده اند.

روایت معروفی داریم که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرموده‌اند: نکاح سنت من است. البته این سنت آفرینش است، سنت میان انسانها و همه اقوام و ادیان است. شاید از این جهت باشد که اسلام بر این امر تأکید بیشتری ورزیده و این تأکید در ادیان الهی دیگر کمتر است .

از طرفی مهمترین عامل تحریک به ازدواج، حس و نیاز استقلال طلبی و پاسخ به شهوت مادیِ جنسی ، روحی، روانی و اجتماعیِ تشکیل خانواده است. هرچند علت اصلی ایجاد کننده آن نیاز جنسی است، ولی بر شرایط و مقدمات آن دلیل عقلی و شرعی وجود دارد که مهمترین آن؛ آیه شریفه ۳۳ و ۳۲سوره مبارکه نور است که بر اهمیت فراهم کردن مقدمات و اسباب ازدواج توسط فرد و خانواده و متولیان جامعه تأکید کرده؛
وَأَنْکِحُوا الْأَیَامَىٰ مِنْکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَآئِکُم
و از سویی بر ضرورت خویشتنداری و عفت نفس و جلوگیری از عدم تحریک شهوت جنسی اشاره و سفارش میفرماید؛
وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّىٰ یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ...

 

رهبر معظم انقلاب در این مورد میفرمایند؛ پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اصرار داشتند جوان ها زود ازدواج کنند؛ چه دخترها و چه پسرها؛ البته با میل خودشان و با اختیار خودشان، نه این که دیگران برایشان تصمیم بگیرند. ما هم باید در جامعه خودمان، این را رواج دهیم. جوان ها در سنین مناسب، وقتی از دوران جوانی خارج نشده اند، در همان حال گرمی و شور و شوق باید ازدواج کنند. این برخلاف برداشت و تلقّی خیلی از افراد است که خیال می کنند ازدواج های دوران جوانی، ازدواج های زودرس است و ماندگار نیست، درست برعکس است. این گونه ازدواج ها اگر درست صورت بگیرد، ازدواج های بسیار ماندگار و خوبی هم خواهد بود و زن و شوهر در چنین خانواده ای کاملاً با هم صمیمی خواهند بود.23/12/1379
از طرفی بر اساس حکمت الهی در اختلاف بین بلوغ جنسی دختر و پسر، حدود ۶سال فاصله است که این موضوع خود میتواند قرینه ای بر معیار رعایت فاصله سنی ازدواج باشد و به عنوان قاعده کلی مورد توجه و استفاده قرار گیرد. هرچند مطلق نیست و استثنائات و شرایط خاص و موارد خلاف آن نیز وجود دارد که به اقتضای آن شرایط، عرف، و مصالح نوعی قابل تغییر است. و شاید بتوان گفت، به دلیل بلوغ زودتر، رشد فهم، درک و واقع نگری و آمادگی مواجهه با مسائل زندگی در دختران زودتر است.  همچنین، محیط، فرهنگ و آداب هر منطقه میتواند بر این روند اثر گذاشته و متأثر نماید، که باید با معیار عقل و شرع سنجید و کنترل نمود.

"اسلام اصرار دارد بر این که این پدیده در اوان خود، هر چه زودتر، از آغاز احساس نیاز انجام گیرد. این هم از اختصاصات اسلام است، هر چه زودتر بهتر. زود که می گوییم یعنی از همان وقتی که دختر و پسر احساس نیاز می‌کنند به داشتن همسر؛ هر چه این کار زودتر انجام بگیرد، بهتر است. علت چیست؟
علت این است که اولاً برکات و خیراتی که در امر ازدواج وجود دارد در وقت خود و زودتر از این که زمان بگذرد و عمر تلف بشود، برای انسان حاصل خواهد شد. ثانیاً جلوی طغیانهای جنسی را می‌گیرد. لذا می فرماید: «من تزوّج احرز نصف دینه» طبق این روایت معلوم می‌شود که نصف تهدیدی که انسان درباره‌ی دین خود می‌بیند از طرف طغیانهای جنسی است که خیلی رقم بالایی است."

در این باره رهبر معظم انقلاب میفرمایند؛ نگذاریم سن ازدواج - که امروز متأسفانه بالا رفته؛ به خصوص در مورد دختران - ادامه پیدا بکند(1/5/1393) بلاشک یکی از چیزهایی که باروری را محدود می کند، بالارفتن سنّ ازدواج است؛ خب، این یکی از کارهایی است که باید در کشور فکر بشود. چرا سنّ ازدواج در کشور ما بالا رفته؟ مگر جوان هفده ساله، هجده ساله، نوزده ساله، احتیاج ندارد به اطفاء نیاز جنسی و غریزه جنسی؟ ما باید به این فکر کنیم.(8/8/1392)

 

بنابر این اصل ازدواج زود در شهر مهاجران را باید به نوعی مورد تأیید و تأکید قرار داد! هرچند از عیوب و ضعفهای آن نباید غفلت کرد و درصدد رفع آنها برآمد.

 

قسمت چهارم

 

1.      باید توجه کرد که فراهم کردن مقدمات ازدواج که در آیه شریفه از والدین و متولیان و صاحبان قدرت و امکانات خواسته شده، فقط به مسائل مادی محدود نمیشود  و همه مقدمات و لوازم را شامل میگردد، اعم از مادی و معنوی و بخصوص آموزش و آمادگی برای مرحله جدید از زندگی!

2.      اینکه در نظرات و بیان دیدگاه های مخاطبان به بیان جنبه های مثبت یا منفی موضوع پرداخته میشد، و برخی در این مورد از تجربیات تلخ و شیرین و موفقیت یا شکست خود یا اطرافیان سخن میگفتند، را باید به عنوان تجربه ای که برتر از علم است دید. اما در کنار آن از حواشی و جنبه های مورد مذکور نیز تفحص بعمل آید تا هم راز موفقیت و هم علت شکست را فهمید . تا نسخه واحدی برای همه تجویز نگردد.

3.      حاکم بودن پدر سالاری یا بزرگ طایفه سالاری، و روحیه انقیاد و تسلیم بودن بی چون و چرا در برابر بزرگ خانواده و طایفه، هرچند نیکو باشد، اما شاید یکی از دلایل عدم توجه به جنبه های دیگرِ از مقدمات و شرایط ازدواج است که باید اصلاح شود. و راه آن نیز، یادآوری مسئولیت مهم والدین و لزوم پاسخگویی کوتاه و بلند مدت درباره تصمیم و انتخاب خودشان است.

4.      والدین و اطرافیان باید بپذیرند که آن کسی که میخواهد زندگی کند حقدارد درباره شریک زندگی 50-60 ساله خود نظر بدهد. اعلان آمادگی یا نا آمادگی کند. بپسندد یا نپسندد! و این سیره رسول خدا و اهل بیت علیهم السلام و حکم عقل است. و الا دود این بی تدبیری و بی توجهی اول به چشمان خود والدین، بعد دختر و پسر معصوم شان، و بعد به جامعه برخواهد گشت و شاید هم عواقب آن تا قیامت دامن ایشان و مسببان آن را در بر بگیرد.

5.      بنده خود شاهد بودم که در یکی از موارد والدین به دنبال توافقی که بایکدیگر داشتند و قولی که به هم داده بودند به دنبال زدو بند خود دختر 12 ساله ای را برای عقد با پسر 27 ساله تحیل دانشگاهی کرده برای عقد به نزد بنده آوردند و علی رغم راهنمایی و بیان مشکلات، هرچند با استنکاف و خودداری بنده از ایراد عقد مواجه شدند، اما عدم ازدواج را نپذیرفتند و پدر دختر در شرایط اکراه تن به پذیرش خواسته خانواده پسر داد. وشاید بتوان گفت تعبیر زنده بگور کردن با همه تلخی اش تعبیر مطابقی با این سبک از ازدواج است، که برخی با زدو بند و معامله گری به این موضوع مینگرند. این مورد شاید بسیار محدود باشد ولی حکایت از نیاز به قانون و قوه قهریه در کنار کار فرهنگی دارد.

6.      رشد روحی و روانی، عقلی، اجتماعی، و افزایش آگاهی های فرهنگی و مهارتهای زندگی در کنار افزایش معرفت دینی و انقیاد در برابر هدایت دین و علمای دینی میتواند به موضوع فوق و اجازه حق انتخاب و مورد مشورت قرار گرفتن دختر و پسر خانواده کمک کند، چنانکه در ازدواج یگانه دختر پیامبر خاتم خدا حضرت محمّد مصطفی صلی الله علیه و آله از سوی ایشان رعایت و حضرت فاطمه زهرا علیهاسلام مورد مشورت و نظرخواهی قرار گرفت

7.      .باید توجه کرد که فرهنگ یک امر رسوخی و نهادینه شده است که جنبه های مختلف زندگی انسانها را در بر گرفته و رفتارها و آداب و رسوم از نوع فرهنگ ناشی میشود. و تغییر و اصلاح آن زمانبر و طاقت فرسا و مستلزم آگاهی، صبر و استقامت است.

8.      اصل فرهنگ ازدواج در سن نیاز و اقتضا، امری مطلوب و منطقی و شرعی است که با ایجاد و رعایت شرایط و مقدمات آن میتواند موجب امنیت روحی و روانی شده و با ایجاد محبت و مودت و سکون و آرامش به فعالیتهای سالم اجتماعی و قوام بنیانهای جامعه و خانواده بیانجامد و از انحرافهای اخلاقی جلوگیری کند. اما خرده فرهنگهای ناشی از باورهای غلط و کج و مریض همه این نقاط مثبت را زائل بگرداند و بالعکس باعث نا امنی و اضطراب و آسیب زدن به فعالیتها و بنیانهای اجتماعی گردد.

 

قسمت پنجم و پایان

نتیجه؛

1-      ازدواج در زمان مناسب آن یعنی؛ بلوغ جسمی، جنسی، عقلی، اجتماعی ، سن خاصی ندارد. و شخص، والدین، مسئولین با درک این موضوع و احساس نیاز شخص بالغ، باید نسبت به فراهم کردن مقدمات ازدواج اقدام نمایند.
و چه بسا اگر مقدمات صحیح و دقیق فراهم باشد، بتوان گفت ازدواج زود،!

2-      مقدمات ازدواج از ابتدای کودکی و با آموزش از خانواده نسبت به حریم زوج، و احترام والدین آغاز و با کسب آموزش و مهارت زندگی دردوران تحصیل باید تکمیل گردد. به تعبیر مقام معظم رهبری ازدواج باید؛ "بهنگام، آگاهانه، ساده و پایدار" باشد و همه سیاستها و تلاشها در این مسیر صورت پذیرد.

3-      همچنین بصورت ویژه و در آستانه وقوع ازدواج با برگزاری کلاسهای آموزشی، مشاوره و راهنمایی متعهدانه و متخصصانه دختر و پسر را برای پذیرش نقش و مسئولیت جدید در زندگی، هم سنجید و هم آماده کرد و در صورت لزوم با ابزارهای مختلف از وقوع ازدواج جلوگیری و یا به شکل گیری آن کمک کرد. و در این مورد با صدور گواهینامه مهارت و توانایی مجوز ازدواج صادر گردد.

4-      قانونگذار لازم است ابزارها و قوانین اعمال نقش متولیان جامعه و دلسوزان عرصه خانه و خانواده را تصویب و ضمانت اجرایی آن را فراهم نماید. تا در مقابل افرادی که بر حسب آداب و رسوم غلط و خرافی خود به آینده زندگی نسل جوان آسیب وارد میکنند بایستند و اسباب سعادت و خوشبختی ایشان را فراهم نمایند.

5-      تحقق موارد فوق نیازمند ایجاد مراکز تخصصی خانواده از بین معتمدین، مسئولین، خانواده ها و کارشناسان، در هر شهر و منطقه ای است تا ضمن رصد، پایش، بسترهای تحقق خانواده سالم را فراهم نموده و از آسیب های احتمالی آن جلوگیری نماید.

6-      تغییر نگرش نسبت به ازدواج، امری ضروری است. و جهانبینی توحیدی و مادی در این مورد در تقابل. باید حقیقت و تقدس این امر را تبیین نمود و نگاه مادی به ازدواج را رفع کرد. رهبر عظیم الشأن در این باره میفرمایند؛ "غالباً مراسم ازدواج، یک مراسم مذهبی است؛ مسیحیها آن را توی کلیسا انجام می دهند، یهودیها آن را در کنائسشان انجام می دهند؛ مسلمانها هم اگرچه در مسجد انجام نمی دهند، اما اگر بتوانند، در مشاهد مشرفه، و الّا در ایام متبرک دینی و عمدتاً به وسیله رجال دین، این را انجام می دهند14/10/1390 " چه اینکه موارد مطرح شده و تصورات باطل از ازدواج زود در شهر مهاجران نیز بعضاً از نگاه مادی و غیر مقدس به آن ناشی میشود، هرچند بظاهر موحد و مؤمن و متظاهر به بعضی ظواهر دینی باشد. اعتقاد و باور به علم و حکمت و قدرت خداوند در کنار ایمان و عمل به آموزه های دینی، باید لااقل جامعه متدنین را از مسامحه در امر ازدواج برحذر داشته و از آسیبهای آن جلوگیری کند. ولی مع الاسف این گروه نیز بعضاً در این زمینه به ضوابط و هدایتهای دینی نیز بی توجه هستند.

7-      درباره سن بالای آقایان هم که شاید منجر به اختلاف سنی شدی شود باید گفت؛ این موضوع نیز متأسفانه از باور غلط و فرهنگ مادی و دوری از تعالیم الهی ناشی میشود. شاید بهانه امکان مالی، درآمد مناسب، تأمین مسکن و خودرو و امکانات زندگی و مهمتر شغل پایدار و مطمئن نداشتن، عامل تأخیر در ازدواج و اقدام به آن باشد. اما اگر بدانیم که 1- ازدواج هدف نیست. 2- همه لذت های زندگی با مسائل مادی نیست. 3- خداوند متعال هم کفالت کسی که ازدواج می کند را به عهده گرفته است. 4- بسیاری از ازدواجهای با امکانات کامل دوام نیاورده و بالعکس زندگیهای شروع شده با تحمل سختی و مشکلات پایدارتر بوده است. 5- بسیاری از والدین ما زندگی خود را با سادگی و حداقل امکانات شروع کرده اند و علی رغم سختی، پایداری، مهر و محبت، فرزندان سازگارتری داشته اند. 6- بالا رفتن سن ازدواج ارزشهای اخلاقی را فدای قانون و حقوق کرده و هریک از زوجین به دنبال حقوق خود و کمتر به فکر زندگی مشترک و مفاهیم ایثار، صبر، گذشت، امید و ... اند لذاست که آمار طلاق نیز گسترش یافته است.

 

نکته پایانی اینکه؛
با رجوع به عقل و شرع، و پرهیز از چشم و هم چشمی  و کم کردن از تشریفات و افزایش آگاهی و سادگی، و با توکل بر خدای متعال و لطف بی کران او، در پاسخ به نیاز طبیعی انسان، زمینه ازدواج بهنگام، آگاهانه و ساده و پایدار را فراهم کنیم . و با فرافکنی ، کوتاهی و غفلت خود از وظایفمان را یادآور شویم و به زندگی انسانی و الهی و در راستای بندگی خدا بازگردیم.

 

در پایان از صبر و حوصله عزیزان سپاسگذارم و امیدوارم با راهنمایی و نقد بر مطالب حقیر را مورد لطف قرار دهید.

ضمناً امیدواریم بزودی با حضور اساتید و کارشناسان همایش مقتضی در این موضوع را نیز در شهر مهاجران برگزار نماییم ان شاءالله.

و من الله التوفیق

مهدی مینایی وفا

مهرماه 1397

@mahdiminaee91