دستاورد‌های انقلاب؛ از پیشرفت‌های اقتصادی تا نظامی 4 دهه

۴ دهه انقلاب اسلامی؛

دستاورد‌های انقلاب؛ از پیشرفت‌های اقتصادی تا نظامی

اهمیت پرداختن به موضوع دستاورد‌های انقلاب اسلامی با فاصله گرفتن از زمان پیروزی انقلاب بیش‌تر می‌شود.

پژوهش خبری صدا وسیما: هرچه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی فاصله گرفته شود، اهمیت پرداختن به موضوع دستاورد‌های انقلاب اسلامی و اهمیت تبیین دستاورد‌ها و پیشرفت‌های جمهوری اسلامی بیش‌تر می‌شود.

انقلاب اسلامی را باید سرآغاز تحولات بزرگ و بنیادین در ایران، منطقه، جهان اسلام و جهان غیراسلام دانست. رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره) از انقلاب اسلامی با عناوینی چون «معجزه قرن» و «انفجار نور» یاد کرده و همین کلمات برای توصیف عظمت و بزرگی انقلاب اسلامی کفایت می‌کند. دهه فجر و فرا رسیدن سالروز پیروزی انقلاب اسلامی، فرصت مغتنمی برای بازخوانی انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن در حوزه‌های گوناگون می‌باشد. هرچه از زمان پیروزی انقلاب اسلامی فاصله گرفته شود، اهمیت پرداختن به موضوع دستاوردهای انقلاب اسلامی و اهمیت تبیین دستاوردها و پیش‌رفت‌های جمهوری اسلامی بیش‌تر می‌شود. یکی از اهداف راهبردی دشمنان در جنگ نرم علیه انقلاب و جمهوری اسلامی، ایجاد یأس و ناامیدی در جامعه و به‌ویژه در نسل جوان نسبت به آینده از طریق سیاه‌نمایی، بزرگ کردن مشکلات، زیر سؤال بردن و یا کم‌ارزش جلوه دادن دستاوردهای انقلاب و ناکارآمد نشان دادن نظام دینی است. دشمنان تلاش می‌کنند تا از طریق قدرت رسانه‌ای خود، جلوی درک واقعیات انقلاب اسلامی و دستاوردهای ارزشمند جمهوری اسلامی از سوی جوانان ایرانی را گرفته و با نوع واقعیت‌پنداری برای آنان، در پشتوانه‌های مردمی انقلاب و نظام جمهوری اسلامی خلل وارد سازند.

در چنین شرایطی، اهمیت تبیین دستاوردهای انقلاب و جمهوری اسلامی به‌عنوان یک وظیفه آشکار می‌گردد. در این نوشتار تلاش می‌شود با مروری به مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی و پیشرفت‌های جمهوری اسلامی به این وظیفه عمل گردد.[1]

1ـ برخی دستاوردهای اقتصادی 4 دهه انقلاب اسلامی

1-1- زیرساخت

• 6 برابر شدن راه‌های کشور، افزایش راه‌های اصلی و فرعی کشور از 36 هزار کیلومتر به بیش از 210 هزار کیلومتر در سال 1394[2]
• 2 برابر شدن میزان راه‌آهن کشور، افزایش میزان راه‌آهن کشور از 6 / 4 هزار کیلومتر به نزدیک 10هزارکیلومتر[3]
• 20 برابر شدن ظرفیت بنادر کشور، ارتقاء ظرفیت بنادر از 10میلیون تن به بیش از 200میلیون تن در سال 1394[4]
• 30برابر شدن سدهای مخزنی کشور، تعداد سدهای مخزنی کشور از 13سد به حدود400 سد بزرگ در سال1395[5]
• 14برابر شدن تولید برق کشور، افزایش تولید برق کشور از20 به 280 میلیارد کیلووات ساعت در سال 1394 و برق‌دار شدن 9 / 99درصد روستاها (100درصد روستاهای بالای 20خانوار و 3 / 99درصد روستاهای زیر 20خانوار)
• افزایش دسترسی به آب تصیفه شده، در سال 2015 به 2/ 96درصد رسیده است.
• توسعه صنعت گاز، افزایش سهم گاز در سبد انرژی کشور از 1 درصد در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی[6]، به 72درصد[7]
• 211برابر انشعاب گاز در کشور (97درصد شهرها و 80درصد از روستاها)[8] ؛ انشعاب گاز در اوایل انقلاب از 50هزار انشعاب (تنها 9 شهر و یک روستا) به 10 میلیون و 570 هزار انشعاب[9] در سال 1395 (یکهزار و 83شهر و 23 هزار روستا)
• 35 برابر شدن تعداد مشترکین تلفن ثابت، از 850 هزار اشتراک در قبل از انقلاب به حدود 30میلیون اشتراک تعداد دفاتر خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات روستایی به 8هزار و 443دفتر در آذرماه 1394رسیده است.[10]

2-1- تولید ملی

• 57 برابر شدن صادرات غیرنفتی، افزایش صادرات غیر نفتی از 543میلیون دلار در سال 1357به 31میلیارد دلار در سال 1395
• 5/ 6 برابر شدن تولید و مونتاژ خودرو، افزایش تولید و مونتاژ 150هزار دستگاه خودرو در سال 1357 به تولید و مونتاژ حدود 977هزار دستگاه خودرو در سال 1394
• 30برابر شدن تولید محصولات پتروشیمی، افزایش تولید محصولات پتروشیمی از 6/ 1 میلیون تن در سال 1357 به 1 /48 میلیون تن در سال 1394
• 24 برابر شدن تولید فولاد خام، افزایش میزان تولید فولاد خام 680 هزار تن در سال 1357 به 7 / 16 میلیون تن در سال 1394
• 15 برابر شدن تولید محصولات فولادی، و تولید 1 میلیون تن محصولات فولادی در سال 1357 به 7/ 15 میلیون تن در سال 1394
• در سال 1356 میزان تولید ناخالص داخلی 119 هزار میلیارد تومان بود که این رقم در سال 1393 با 7 / 1 درصد رشد به 203 هزار میلیارد تومان رسیده است.
• نرخ رشد اقتصادی در سال 1356، حدود 7 / 3- درصد بوده است که در سال 1395 این نرخ به 5 / 4درصد رسیده است و بیانگر آن است که سرعت پیشرفت اقتصادی در سال های بعد از انقلاب  به مراتب بیشتر از سال 1356 بوده است. ^[11] 

3-1- شاخص فقر و دسترسی به خدمات اساسی

• براساس شاخص های اقتصادی فقر در مقایسه با سالهای آخر پیش از انقلاب به طرز قابل توجهی کاهش یافته است به طوری که میزان فقر ( به معنای نسبت افراد کمتر از دو دلار در آمد در روز ) تک رقمی بوده، که با توجه به استاندارد کشورهای درحال توسعه کاملا پایین و یک هشتم در پیش از انقلاب است.
• طی سال های بعد از انقلاب شاخص دسترسی به خدمات اساسی و لوازم خانگی افزایش داشته است به طوریکه باوجود گسترش شهرنشینی مالکیت مسکن و مساحت سرانه خانه ها افزایش یافته است و شکاف شهری – روستایی در دسترسی به خدمات اساسی کمتر شده است و شکاف نهایی میان مناطق روستایی و شهری کمتر شده است.
• پیش از انقلاب تنها 1/ 3 میلیون مشترک برق اعم از خانگی و عمومی و صنعتی و کشاورزی وجود داشت و این درحالی است که این رقم در سال 1392 به 000/ 414 / 30 مشترک رسیده است.
• وضعیت آبرسانی در سال 1357 میزان تولید آب 5/ 1 میلیون متر مکعب آب و تعداد انشعابات 7/ 2 میلیون بوده است اما این رقم تا سال 1394 در کل کشور 450 هزار کیلومتر شبکه آبرسانی شهری و روستایی وجود دارد و نرخ دسترسی به آب لوله کشی سالم در مناطق روستایی نیز افزایش یافته که با توجه به پراکندگی وسیع خانواده های روستایی در کشور، دستاورد عظیمی محسوب می شود.
• در بخش شاخص های مهم بخش گاز و گازرسانی پس از انقلاب تنها پنج شهر و در حدود 50 هزار انشعاب برخوردار بودند که اکنون بیشتر مناطق شهری و روستایی کشور از این نعمت بهره مندند و تعداد انشعابات به حدود 5/ 13 میلیون انشعاب رسیده و برای اولین بار بیش از 10 هزار روستا گازدار شده اند.[12] 

4-1- پیشرفت های صنعت نفت پس از انقلاب

• تولید پنج فراورده اصلی پالایشگاه ها 4/ 2 برابر شد

پس از انقلاب تا پایان سال ۱۳۸۸ تولیدات پنج فراورده اصلی پالایشی، نسبت به قبل از انقلاب با رشدی بالغ بر 5/ 135 درصدی حدود 4/ 2برابر شده است. در این مدت مجموع تولید پنج فراورده اصلی (گاز مایع، بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره) از 74/ 99میلیون لیتر در روز به بیش از ۲۳۵.۷۳ میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.

• افزایش ذخایر هیدرو کربوری مایع و گاز طبیعی

ذخایر هیدروکربوری مایع تا قبل از انقلاب 94/ 145میلیارد بشکه بوده که بعد از انقلاب و تا سال 1390 به 8 / 154 میلیارد بشکه رسیده و  ذخایر قابل استحصال گاز طبیعی از 75 / 12 تریلیون متر مکعب در ابتدای سال ۵۷ ، به بیش از ۳۳ تریلیون متر مکعب در سال ۱۳۹۰ رسیده که نشان‌دهنده برداشت صیانتی از میادین نفتی و سرمایه گذاری های جدید است. طی سه  دهه اخیر 4 / 36میلیارد بشکه نفت خام و ۲۱۹۴ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی استخراج شده است.

• افزایش در تولید و فروش نفت، گاز، مایعات و میعانات گازی، تزریق گاز و حفاری

متوسط تولید گاز غنی از ۱۱۰ میلیارد متر مکعب به 9 / 551 میلیارد متر مکعب، میزان تولید مایعات و میعانات گازی و نفتی که از 3/ 31 هزار بشکه در روز به 2 / 448 هزار بشکه در روز، تزریق گاز به میادین نفتی که از 7 / 2میلیون متر مکعب در روز به 7 / 77 میلیون متر مکعب و عملکرد حفاری از متوسط ۱۱۷ هزار متر در سال قبل از انقلاب به 6 / 491 هزار متر تا سال 1390 رسیده است.

• افزایش 3 برابری تولید بنزین

تولید بنزین پالایشگاهی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به قبل از انقلاب  تا ۱۳۵۷ با رشدی بالغ بر 2 / 199 درصد تقریبا ۳ برابر شده و از 43/ 14 میلیون لیتر در روز به 18/ 43 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.

البته ناگفته نماند که پس از سال ۱۳۸۸ و با توجه به طرح تحول اقتصادی و همچنین سرمایه گذاری های جدید در واحدهای پالایشگاهی کشور، آمارهای تولید مربوط به بنزین و چهار فراورده اصلی دیگر به طور چشمگیری افزایش یافته  است .  

• افزایش تولید گاز مایع

تولید گاز مایع پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸، نسبت به قبل از انقلاب  با رشدی بالغ بر ۱۴۳ درصد تقریبا 4 / 2 برابر شده و از  44 / 3 میلیون لیتر در روز به 36 / 8 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.

• افزایش تولید نفت سفید

تولید نفت سفید پس از انقلاب نسبت به قبل از آن با رشدی بالغ بر 1 / 39 درصد تقریبا 4 / 1 برابر شده و از 31 / 13میلیون لیتر در روز به 52 / 18 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.

• رشد 5/ 3 برابری تولید نفت گاز

تولید نفت گاز پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر  8 / 254درصد تقریبا 5 / 3 برابر شده و از ۲۵ میلیون لیتر در روز به 7 / 88 میلیون لیتر در روز افزایش یافته است.

• رشد 3 / 2 برابری خوراک پالایشگاه های کشور

مقایسه خوراک مورد مصرف در پالایشگاهی ایران شامل نفت خام و میعانات گازی پس از انقلاب و تا پایان سال ۱۳۸۸ نسبت به ۶۷ سال قبل از انقلاب (۱۲۹۱ تا ۱۳۵۷) با رشدی بالغ بر  6 / 128 درصد تقریبا 3 / 2 برابر شده و از ۷۴۷ هزار بشکه در روز به ۱۷۰۸ هزار بشکه در روز افزایش یافته است.

• رشد قابل ملاحظه شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی

بررسی شاخص های مهم بخش گاز و گاز رسانی تا ۱۳۸۷ حاکی از افزایش مصارف داخلی گاز طبیعی( خانگی، تجاری، صنایع عمده و نیروگاهی) از 8/ 6 میلیون متر مکعب در روز به 4 / 362 میلیون متر مکعب در روز، افزایش ظرفیت پالایش و نم زدایی(تجمعی) از ۳۶ میلیون متر مکعب در روز به 5 / 497 میلیون متر مکعب در روز، افزایش مصرف گاز در نیروگاه ها از ۴ میلیون متر مکعب در روز به     1 / 117 میلیون متر مکعب در روز، افزایش احداث خطوط انتقال گاز طبیعی از ۲۹۰۰ کیلیومتر به ۳۰۱۵۳ کیلومتر، افزایش میزان انشعابات نصب شده از ۵۰ هزار انشعاب به ۷۰۰۱۸۱۵ انشعاب، افزایش جمعیت تحت پوشش گازرسانی از ۲۲۵ هزار نفر به ۵۵ میلیون و ۸۶ هزار نفر، افزایش خانوارهای تحت پوشش گاز طبیعی از ۵۱ هزار خانوار به ۱۴ میلیون و ۳۹۷ هزارو ۲۰۰ خانوار، افزایش تعداد شهرهای گاز رسانی شده از ۵ شهر به ۷۴۴ شهر و افزایش تعداد روستاهای گاز رسانی شده از ۱ روستا به ۷۳۶۴ روستا است که نشان دهنده حجم عظیم سرمایه گذاری ها در این بخش است.

•  رشد قابل ملاحظه در بخش تولیدات پالایشگاهی

مقایسه شاخص های مهم بخش پتروشیمی تا ۱۳۸۷ و در طی سه پس از انقلاب میزان تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن در سال به ۳۰ میلیون و ۴۰ هزار تن در سال، مقدار فروش داخلی محصولات پتروشیمی از ۵۷۰ هزار تن در سال به ۷ میلیون و ۵۵۶ هزار تن در سال، ارزش فروش داخلی محصولات پتروشیمی از یک میلیارد و صد میلیون تومان به ۴۰ میلیارد و ۵۶ میلیون تومان، مقدار صادرات پتروشیمی از ۶۰۰ هزار تن به ۱۲ میلیون و ۲۶۸ هزار تن و ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از ۴۶ میلیون دلار به ۷ میلیارد و ۸۵۵ میلیون دلار افزایش نشان می دهد. 

• عبور از تحریم بنزین و خودکفایی

افزایش مصرف بنزین و جوابگو نبودن تولید داخلی سبب شد تحریم صادرات بنزین، به ابزاری برای تحمیل خواسته های غرب به ایران تبدیل شود که البته با کنترل مصرف و اجرای طرح‌های توسعه‌ای پالایشگاه های کشور با شکست روبه رو شد و امروز شاهد صفر شدن واردات بنزین هستیم.

اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و سپس اصلاح قیمت بنزین، عوامل موثر دیگری بودند که سبب شدند میانگین مصرف روزانه بنزین کشور از 6 / 73 میلیون لیتر در روز در سال ۱۳۸۶ به کمتر از ۶۰ میلیون لیتر در سال ۱۳۹۱ کاهش یابد. هم اکنون تولید بنزین موتور در کشور به بیش از ۶۰ تا 65 میلیون لیتر (به همراه افزاینده اکتان و اختلاط در انبار) در روز رسیده است و با در نظر گرفتن متوسط مصرف روزانه حدود ۶۰ میلیون لیتر در داخل می توان گفت که تولید در حال پیشی گرفتن از مصرف است که البته با بهره برداری از ۱۷ طرح پالایشگاهی که در دست اجراست، به مرور توان صادرات بنزین ایران افزایش خواهد یافت[13].

5-1- علم و فناوری

• 24 برابر شدن تعداد دانشجویان، افزایش تعداد دانشجویان از 176هزار نفر در سال 1357 به 3/ 4 میلیون در سال تحصیلی 1395
• 13 برابر شدن تعداد دانشجویان به ازای هر 100هزار نفر، از 248نفر به 5486 نفر افزایش یافته
• 5 /16برابر شدن سهم ایران از تولید مقالات ISI؛ سهم ایران از تولید مقالات خارجی ISI؛ از 1/ 0درصد ( 669 مقاله) در سال 1357 به 65 / 1درصد (23هزار مقاله) در سال1394
• ساخت هواپیما و بالگرد سبک و نیمه سنگین(شخصی و عمومی)
• پرتاب ماهواره، ساخت کشتی و تولید انواع قایق که برای اولین بار در تاریخ کشور رخ داده است.

 ـ بر اساس گزارش سایماگو طی سال‌های 1996 تا 2015:

• رتبه جهانی تولید علم ایران طی سالهای 1996 تا 2015 از 53 ام به 16 ام در جهان ارتقاء یافته است. رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته انرژی اتمی از 83 به 11 ام ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از 1 به 418)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته نانو و نانو تکنولوژی از 57 ام جهان به 16ام ارتقاء یافته است. ( افزایش تعداد مقالات از 1 به 687)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته بیوتکنولوژی از 56 به 14 ام جهان ارتقاء یافته است.(افزایش تعداد مقالات از 11 به 618)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته مهندسی هواوفضا از 43 به 11 ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از 4 به 341)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته پزشکی از 54 به 19 ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از 64 به 3هزار)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته شیمی از 48 به 11 ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از 79 به 3هزار)
• رتبه جهانی تولید علم ایران در رشته فیزیک و نجوم از 64 به 19 ام جهان ارتقاء یافته است.( افزایش تعداد مقالات از 21 به 1هزار)
• رشد روزافزون و حضور فعال کشور در عرصه‌های علمی بطوریکه تا سال ۱۳۹۱ بیش از ۲۶۱۹۶ اختراع در کشور ثبت شده است.
• پژوهشگران ایرانی از نظر پژوهشی با ثبت ۸۵۱۳ مقاله علمی، در ردیف شانزدهم تولید علم و در زمره دانشمندان و پژوهشگران ممتاز جهان قرار گرفته اند.
• بر اساس گزارش سازمان بین المللی آیسسکو: جمهوری اسلامی ایران در میان ۵۷ کشور اسلامی از لحاظ علمی و پژوهشی و ثبت اختراع در رتبه اول کشورهای اسلامی قرار دارد.
• دستیابی به فن آوری و دانش کامل چرخه سوخت هسته‌ای و قرار گرفتن در ردیف پنج کشور برتر جهان
• ورود موفقیت آمیز و همزمان با سایر کشورهای پیشرفته به عرصه علوم جدید مانند: نانو تکنولوژی که رتبه هفتم جهانی را به خود اختصاص داده و سایر علوم جدید از جمله؛ لیزر، میکرو الکترونیک، ورود به علم ساخت روبات و کسب موفقیتهای جهانی در مسابقات روبوتیک، توسعه سخت‌افزاری و ساخت ابر رایانه، توسعه نرم افزاری و بهره برداری گسترده از علوم رایانه‌ای در کشور و کسب ۳۶۲ مدال در المپیادهای مختلف علمی جهان
• افزایش تعداد پزشکان از ۱۵ هزار نفر پیش از انقلاب به بیش از ۱۱۱۰۰۰ نفر و رفع کامل نیاز کشور به جذب پزشک خارجی
• تغییر و تبدیل کشور به قطب منطقه‌ای توریسم سلامت و پذیرش و درمان بیماران خارجی در انواع بیماری‌ها
• دستیابی به دانش کشت سلولهای بنیادین، قرار گرفتن در ردیف کشورهای برتر پیوند کلیه و درمان بیماری‌های چشمی
• کسب تجارب ارزشمند برای مقابله با انواع عوارض و بیماریهای ناشی از عوامل شیمیائی

6-1- شاخص‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی

• نمره ایران به لحاظ شاخص توسعه انسانی از 567/ 0 در سال 1990به 766/ 0 در سال 2014 بهبود یافته است. (بهبود رتبه از 92 به 69)
• ایران از حیث میزان افزایش شاخص توسعه انسانی طی دوره 2014-1990 پس از کشورهای رواندا و چین در رتبه سوم جهان قرار گرفته است.
• امید به زندگی ایران از 1/ 54 سال در 1980 به 4/ 75 سال در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 142 به 63)
• ایران از حیث میزان افزایش شاخص امید به زندگی طی دوره 2014-1980 دررتبه هفتم جهان قرار گرفته است.
• میانگین سال‌های تحصیل ایران از 3/ 2 سال در 1980به 2/ 8 سال در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 109 به 100)
• ایران از حیث میزان افزایش میانگین سال‌های تحصیل طی دوره 2014- 1980 در رتبه پنجم جهان قرار گرفته است.
• سال‌های مورد انتظار تحصیل در ایران از 2/ 9 سال در 1990به 1/ 15 در 2014 افزایش یافته است. (بهبود رتبه از 114 به 45)
• ایران از حیث میزان افزایش سال‌های مورد انتظار تحصیل طی دوره 2014-1990 در رتبه ششم جهان قرار گرفته است.
• نرخ مرگ ومیر کودکان (در هر 1000تولد) در ایران از1/ 44 در سال 1990 به 4/ 14 در سال 2013 بهبود یافته است. (بهبود رتبه از 109 به 92)
• بهبود توزیع درآمد، کاهش ضریب جینی از 4360/ 0 در سال 1357 به 3988/ 0 در سال 1394
• احداث شهرک‌های صنعتی متعدد در حاشیه شهرهای کشور
• ساخت مجموعه‌های تولیدی در روستاهای که به یک برنامه مستمر تبدیل شده است.
• علاوه بر افزایش تعداد کارخانجات، افزایش تنوع محصولات تولیدی و رشد صادرات
• افزایش قابل توجه تولید فولاد از نیم میلیون تن قبل از انقلاب به ۳۸ میلیون تن در سال و کسب رتبه ۱۴ جهانی
• افزایش تولید سیمان از ۳/ ۶ میلیون تن به حدود ۸۰ میلیون تن
• افزایش تولیدات معدنی از ۲۰ میلیون تن به ۲۲۰ میلیون تن
• افزایش و توسعه تولید و صادرات خودرو با انواع خودروهای سبک و سنگین
• افزایش و توسعه انواع کارخانجات لوازم خانگی و صنعتی و دهها مورد مشابه

2ـ بسترسازی برای جهش در پیشرفت

بسترسازی و سرمایه‌گذاری‌های عظیم که در حوزه‌های مختلف طی نزدیک 4 دهه گذشته صورت پذیرفته از جمله:

ـ زیرساخت‌های اقتصادی در حوزه‌هایی چون تأمین انرژی، ‌حمل و نقل، ارتباطات، بهداشت و درمان، آموزش.

ـ باز شدن پنجره جمعیتی (بیش از 55درصد از جمعیت کشور در سن فعالیت 15 تا 65 سال قرار دارند)

ـ تربیت نیروی انسانی متخصص کارآمد، متعهد و عمدتاً جوان و دارای عزم پیشرفت

ـ شکل‌گیری مراکز آموزش عالی، تحقیقاتی، پارک‌های علم و فناوری، شرکت‌های دانش بنیان

-تجربیات موفق در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری چون هسته‌ای، نانو، بیوتکنولوژی، موشکی، ‌سلول‌های بنیادین، ‌هوافضا، داروهای نوترکیب و پزشکی که ثابت نمود درصورت اتکا به ظرفیت‌های داخلی و مدیریت مناسب آنها، دسترسی به قله‌های علم و فناوری امکان پذیر است.

ـ حضور مقتدرانه ج.ا.ا در منطقه و تبدیل ایران به قطب تأمین ثبات و امنیت در منطقه

ـ ثبات و امنیت داخلی و خارجی قابل تحسین در منطقه و جهان

در کنار برخورداری از ذخایر غنی نفت، گاز، معدنی، منابع طبیعی و موقعیت جغرافیایی، همگی گویای آن است که ظرفیت بالقوه جهش در حوزه اقتصاد و رسیدن به جایگاه اولی در منطقه جنوب غرب آسیا با شکوفاسازی این استعداد‌ها و بکارگیری مطلوب ظرفیت‌های مادی و معنوی وجود دارد.

در مقطع کنونی سرمایه انسانی موجود در ایران، فرصت بی‌نظیری در اختیار کشور قرار داده تا بتواند به اتکای این سرمایه پتانسیل‌های بالقوه سرزمینی و معدنی اقتصاد ایران را شکوفا نموده  و تحول تاریخی در اقتصاد کشور ایجاد نماید.

اگر چه ایران به لحاظ تولید ناخالص داخلی (پتانسیل‌های تحقق یافته ) در رتبه 18 قرار دارد ولی بر اساس پتانسیل‌های بالقوه سرزمینی ( وسعت سرزمین، دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، تعداد همسایگان، بازار منطقه‌، کریدورهای حمل و نقل و ....) و نیروی انسانی (تعداد جمعیت در سن کار و میران تحصیلات)، ایران می‌تواند در رتبه 12 در جهان قرار گیرد و جزو اقتصادهای پیشرو در جهان به شمار آید. همچنین ایران به لحاظ پتانسیل‌های انسانی و سرزمینی استفاده نشده در رتبه اول در سطح جهان است. به تعبیری دیگر ایران مخزنی از استعداد‌های انسانی و سرزمینی بهره‌برداری نشده می‌باشد.

3ـ اقدامات لازم برای استفاده از ظرفیت‌های موجود

• موج جمعیتی ایجاد شده در دهه 60 در حال حاضر تبدیل به نیروی انسانی جوان و تحصیل کرده آماده ورود به بازار کار گردیده است. افزایش جمعیت جوان تحصیل کرده و آماده ورود به بازار کار، فرصت منحصر به فردی را در اختیار اقتصاد ایران برای جهش قرار داده است که در صورت بهره‌برداری از این پتانسیل درونی منحصر به فرد ، اقتصاد ایران می‌تواند در جایگاه شایسته خود در اقتصاد جهانی قرار گرفته و نه تنها اقتصاد ایران را با تحرک و جهش اساسی مواجه نماید بلکه عامل تأثیرگذار و پیشرفت برای کشورهای حوزه چشم‌انداز (آسیای جنوب و غربی) شده و با همکاری سایر کشورهای منطقه، قطب رشد و شکوفایی اقتصاد کشورهای منطقه گردد. همانطور که نظام ج.ا.ا در حال حاضر با اقتدار بالا عامل ثبات و امنیت در منطقه به شمار می‌آید،‌ این ظرفیت بالا در اقتصاد ایران وجود دارد که تبدیل به قطب رشد و توسعه کشورهای منطقه نیز گردد. بنابر این یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اصلی نظام ج.ا .ا در دهه دوم چشم‌انداز باید فعال نمودن این پتانسیل‌ها و توانمندسازی‌ آنها باشد.
• بدون شک با ساختارهای کنونی و تداوم رویه‌های گذشته در مدیریت اقتصاد ملی (دولتی و نفتی)، امکان بهره‌بردای از این استعداد‌های انسانی در کنار پتانسیل‌های سرزمینی و طبیعی وجود نخواهد داشت و باید این ساختار‌ها و رویه‌ها به طور اساسی تغییر یافته و همگی آنها در جهت فعال نمودن این ظرفیت‌ها باشد.
• صاحبان اصلی این ثروت‌ها و پتانسیل ها مردم بوده و این مردم هستند که توانایی شکوفاسازی این استعداد‌های سرشار بهره برداری نشده در ایران را دارند. و ارکان حاکمیت باید زمینه‌های فعال سازی این استعدادها را تسهیل نمایند و نقش تنظیم‌گری (نه مداخله کننده) و هدایت‌گری خود را به خوبی ایفا نمایند. تأکید فراوان بر اجرایی شدن سیاست‌ةای کلی اصل 44 و اقتصاد مقاومتی، ‌توانمندی سازی مردم، مشارکت آحاد، جامعه، ایجاد صندوق توسعه ملی در اقتصاد با چنین رویکرد می‌باشد. اگر طی 4 دهه گذشته به اتکای مردم پیشرفت‌ها و دستاوردهای اساسی و بزرگ ایجاد شده است (انقلاب، جنگ، هسته‌ای، مقابله با تحریم و ...) باید با بسیج مردم در اقتصاد و نقش‌دهی به آنها در حوزه اقتصاد نیز تحول اساسی ایجاد گردد. اصلاح ساختارهای اقتصادی باید در راستای فراهم نمودن شرایط فعالیت‌ همه مردم در حوزه اقتصاد و توانمند سازی آنها باشد.
• ارزیابی عملکرد دهه اول چشم‌انداز نشانگر آن است که اگر چه برخی از حوزه‌های مورد تأکید در سند چشم‌انداز ، دستاوردهای چشم‌گیری حاصل شده است به ویژه در حوزه علم و فناوری، نفوذ سیاسی در منطقه و ارتقای اقتدار ج.ا.ا در منطقه و جهان، لیکن:
• این دستاوردهای عظیم علمی و فناوری نتوانسته بطور شایسته به کل اقتصاد کشور سرایت یافته و تحول اساسی در اقتصاد و تولید ملی بر پایه دانش به وجود آورده و در خلق ثروت ملی نقش‌آفرینی اساسی داشته باشد.
• اگر چه نفوذ و اقتدار سیاسی و معنوی ایران در منطقه بسیار بالا بوده و ج.ا.ا در برقراری امنیت و ثبات در کشورهای منطقه نقش غیر قابل انکاری دارد ولی این پتانسیل منجر به حضور فعالان اقتصادی کشور در بازارهای منطقه و مشارکت در بازسازی این کشورها، تأمین نیازهای زندگی آن‌ها و شکل‌گیری همکاری‌های استراتژیک اقتصادی نگردیده و از این فرصت‌ها برای تبدیل ایران به مرکز فعالیت‌های اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری منطقه استفاده مطلوب بعمل نیامده است. بسیاری از نیازهای مردم این کشورها امکان تأمین توسط تولیدکنندگان کشور را دارد. لیکن چنین تمرکزی برای حضور فعالان اقتصادی در کشورهای منطقه وجود ندارد. البته ایجاد پیوندهای اقتصادی با کشورهای منطقه و حضور در بازار آنها نفوذ سیاسی و معنوی ج.ا.ا را نیز تقویت و پایدار خواهد نمود.

بدیهی است در دهه دوم چشم‌انداز باید تمرکز بر بهره‌برداری از این دستاوردها در حوزه اقتصاد و به خدمت گرفتن‌ آنها در ارتقای تولید و اقتصاد ملی باشد.

4- پیشرفت های صنعت نظامی و دفاعی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی گسترش روزافزون تحریم ­های مختلف از سوی دشمنان انقلاب اسلامی؛ متخصصان دلسوز و جوان این کشور را واداشت تا کمر همت در بی نیازی کشور از قدرت­ های جهانی ببندند و در این راه دستاوردهای گوناگونی را در حوزه ­های مختلف از جمله صنعت دفاعی و نظامی کشور رقم بزنند. پیشرفت ایران در زمینه ساخت و تولید انواع سلاح­ها و تجهیزات نظامی بقدری شگفت انگیز بوده که موسسه " گلوبال فایرپاور " در آماری که اخیرا منتشر کرد؛ اعلام کرده که ارتش ایران در رتبه 23 جهان قرار گرفته است و این در حالی می‌باشد که این آمار پیشرفت ایران را در زمینه نظامی ثابت می‌کند. نمونه های زیر تنها بخشی کوچک از پیشرفت های خیره کننده ایران در صنعت نظامی و دفاعی کشور پس از انقلاب اسلامی است و این پیشرفت ها در حالی  بدست آمده که تا پیش از انقلاب اسلامی نیروهای مسلح ایران در بعد تجهیزات و آموزش کاملا وابسته به غرب بودند[14].

• ساخت انواع سلاح ها و تجهیزات نظامی از جمله: ساخت انواع هواپیما و جت های جنگنده مافوق صوت رادارگریز (مانند؛ صاعقه و آذرخش)، آموزشی (مانند؛ پرستو، درنا، سیمرغ، شفق، تندر)
• خودکفایی در تولید و ساخت انواع هواپیماهای بدون سرنشین مدرن
• ساخت انواع بالگرد(مانند، بالگردهای شاهد، شباویز ۲۰۷۵ و۲۰۶۱ و بالگرد ضد تانک ۲۰۹۱) و تعمیر انواع هواپیما و بالگرد با کسب رتبه پنجم جهانی بخشی از دستاوردهای صنعت هوایی است.
• پیشرفت ایران در زمینه ساخت و تولید انواع موشکهای بالستیک، دور برد زمین به زمین، زمین به هوا و انواع موشک های دریایی (مانند: موشک ماهواره بر سفیر، شهاب، سجیل، موشک کروز) بقدری شگفت انگیز بوده، ایران را در ردیف معدود کشورهای دارنده تکنولوژی ساخت موشک های فوق دقیق سطح به سطح قرار داده است.
• ساخت انواع رادار با بُرد بیش از یک هزار کیلومتر و پرتاب چندین ماهواره با سرنشین و بدون سرنشین به فضا از جمله مواردی هستند که کسب رتبه هفتم جهان در سامانه کامل پرتاب ماهواره و رتبه دوازدهم جهان در طراحی و ساخت ماهواره را برای یازدهمین عضو باشگاه فضایی جهان یعنی ایران به ارمغان آورده است.
• ساخت زیر دریایی، ساخت و تعمیر انواع ناو و ناوچه ساخت هاور گرافت (قایقهای دوزیست) ساخت انواع قایقهای تندرو و قایق پرنده
• ساخت و تعمیر انواع زره پوش و تانک
• خودکفایی در ساخت انواع تجهیزات و سلاحهای سبک، نیمه سنگین و سنگین مانند: انواع خمپاره انداز و توپهای مدرن، انواع سامانه‌ها و سلاحهای پدافند ضد هوایی و مهمات سبک و سنگین
• توسعه صنایع مخابراتی و ساخت انواع بی سیم و تقویت و توسعه صنایع اپتیک و ساخت انواع دوربین های معمولی و دید در شب و صدور برخی از این محصولات به ۳۲ کشور جهان

این موارد از دستاوردهای صنایع نظامی محسوب می شوند که قبل از انقلاب اسلامی، تولید آنها در کشور سابقه‌ نداشته و مهمتر اینکه بخش قابل توجهی از آنها، صرفاً در انحصار تعداد معدودی از کشورها پیشرفته جهان قرار داشته است. 

5- پیشرفت های بخش کشاورزی  

بررسی ها نشان می دهد رژیم پهلوی در دهه ۴۰ شمسی (دهه ۶۰ میلادی ) با استراتژی نادرست خود که تحت عنوان اصلاحات ارضی از آن یاد ‌می شد، باعث بیمار شدن اقتصاد ایران شده بودکه نشانه‌های این بیماری را در عرصه‌های مختلف اقتصاد می توانستیم به وضوح ‌مشاهده کنیم.

رژیم شاه در برنامه های عمرانی خود بر صنایع وابسته به ویژه صنایع مربوط به کالاهای مصرفی اتکا داشت که نتیجه آن عدم توازن بین بخش کشاورزی و بخش های دیگر اقتصادی شد؛ به گونه ای که در بخش کشاورزی، تولید محصولات کشاورزی از ۲۹ر۱ درصد تولید ناخالص ملی در سال ۱۳۳۹ به ۰۹ر۱ درصد در سال ۱۳۵۶ یک سال قبل از فروپاشی حکومت پهلوی تنزل یافت.

رفته رفته با اجرای استراتژی های نادرست رژیم پهلوی، بخش کشاورزی فراموش شد و بیشترین سرمایه گذاری و امکانات کشور در بخش صنعت و صنایع متکی به واردات صورت گرفت که همین امر باعث فاصله گرفتن امکانات شهری و روستایی بود که پیامد آن مهاجرت روز افزون روستائیان به شهرها شد.

 برخی دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه کشاورزی عبارتند از ؛

• امروزه بالغ بر ۹۰ درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی و استراتژیک نظیر گندم، برنج و جو، در داخل تامین می شود و در مرز خودکفایی قرار داریم.
• در زمینه گندم با سرمایه گذاری های مناسب انجام شده، میزان تولید آن نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۵ برابر شده است.
• تولید برنج دومین محصول استراتژیک و پرمصرف کشور (پس از گندم ) رشدی بالغ بر ۶۰تا ۷۰ درصد نسبت به قبل از انقلاب اسلامی داشته است که تا حد بسیار قابل توجهی از واردات آن کاسته شده است.
• در طول سال های پس از انقلاب با وجود دو برابر شدن جمعیت ایران و افزایش مصرف سرانه، با خودکفایی کشور در بخش دام و تأمین مواد غذایی واردات اقلامی نظیر گوشت قرمز، مرغ و تخم مرغ و شیر هم تقریبا قطع شده است.
• در حال حاضر مرکبات، انار، کیوی، انبه، خرمالو، محصولاتی همانند پسته، زعفران، کشمش و میوه هایی همچون هلو، شلیل، زردآلو و سیب و انواع سبزیجات از ایران به کشورهای مختلف صادر می شود.
• ایران نخستین تولیدکننده محصولاتی نظیر پسته، زعفران و انار در جهان است .
• در زمینه جنگل و مرتع، سطح جنگل کاری و احیای جنگلها نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۲ برابر شده است.
• در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با در پیش گرفتن سیاست های حمایتی از جمله تامین به موقع تسهیلات، خریدهای تضمینی، حمایت از خسارت دیدگان خشکسالی و گسترش بیمه محصولات کشاورزی و دامی سعی در حمایت هرچه بیشتر از تولید کنندگان بخش کشاورزی دارد.
• آمار موجود حاکی از تولید ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گندم در سال ۵۶ و ۵۷ است. به طوری که میزان واردات گندم در سالهای قبل از انقلاب به بیش از یک میلیون و ۱۴۰ هزار تن می رسید .
• با اجرای طرح خودکفایی گندم ، ایران با تولید ۵ر۱۴ میلیون تن و خرید ۲ر۱۱ میلیون تن گندم مازاد بر نیاز کشاورزان به خودکفایی در این محصول اساسی رسید و ضمن قطع وابستگی شاهد صادرات چند میلیون تنی گندم به کشورهای مختلف جهان است.
• حجم تولید محصولات کشاورزی ایران در ۳۰ سال بعد از پیروزی انقلاب با رشد حدود ۱۹۵ درصد مواجه بوده است.
• سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی (فائو) در گزارشی در مورد وضع کشاورزی ایران در سالهای پس از انقلاب اسلامی با اعلام این که مجموع تولید حدود ۱۰۰ رقم محصول کشاورزی ایران در سال ۱۹۷۸ بیش از ۲۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده که این رقم را در پایان سال ۸۶ بیش از ۸۴ میلیون و ۱۰۴ هزار تن اعلام کرده است که بیش از ۵۵ میلیون تن رشد نشان می دهد .
• توجه به صنایع تبدیل و تکمیلی بخش کشاورزی پس از انقلاب اسلامی
• صنایع مرتبط با بخش کشاورزی توسعه یافته به گونه ای که ظرفیت فراوری محصولات کشاورزی کشور در سال ۱۳۸۵ به حدود ۳۳ میلیون تن و تا پایان برنامه چهارم به رقم ۴۲ میلیون تن افزایش یافت .
• در زمینه فعالیت های توسعه روستایی برخورداری جمعیت روستایی کشور از نعمت برق به بالاتر از ۹۷ درصد رسیده و به چندین هزار روستا برق رسانی صورت گرفته است، در حالی که قبل از پیروزی انقلاب فقط ۲۳۶۰ روستا در کشور دارای برق بوده اند.
• میزان برخورداری جمعیت روستایی از آب آشامیدنی هم از حدود ۲۱ درصد در سال ۱۳۵۵ به بیش از ۸۱ درصد افزایش یافته است.
• همچنین طول راه های روستایی در سال ۱۳۵۵ حدود ۲۶ هزار کیلومتر راه از نوع خاکی بوده که هم اکنون به بیش از ۱۰۰ هزار کیلومتر افزایش یافته که ۵۶ درصد آن آسفالته و مابقی راه شوسه است.
• نرخ باسوادی روستائیان هم از حدود ۳۰ درصد قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به بالاتر از ۷۵ درصد در سال 1395 افزایش داشته و براساس گزارش موسسات بین المللی، دسترسی روستائیان کشور به مراقبت های اولیه بهداشتی پس از پیروزی انقلاب به بالای ۹۰ درصد افزایش یافته است.
• قبل از انقلاب، مرز تولیدات کشاورزی ۲۵ میلیون تن بود، اکنون از مرز ۱۰۰ میلیون تن گذشته است و علاوه بر تأمین مواد غذایی کشور، دیگر وابستگی به خارج نداریم[15].

پژوهش خبری // گروه اقتصاد

 --------------------------

[1]  ـ چارچوب کلی این گزارش پژوهشی بر اساس کار صورت گرفته در شبکه خبر صداوسیما تدوین شده است اما اطلاعات به روز شده و برخی بخش ها به آن اضافه شده است.