پرسش و پاسخ هایی درباره خمس

موارد تعلق خمس و سوالات و پاسخ های آن

سئوال 1: مشروحاً بیان کنید چه چیزهایی مشمول خمس می‌شود و نحوه محاسبه و پرداخت آن را شرح دهید؟ (مقلد آیت الله خامنه‌ای)
جواب: منفعت کسب، گنج، غنیمت، مال حلال مخلوط به حرام، معدن، زمینی که کافر ذمی از مسلمان می‌خرد، لؤلؤ و مرجان که در غواصی دریا به دست می‌آید. برای روشن شدن مسأله به کتاب اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، ج1، بحث احکام خمس مراجعه کنید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، م1751 )

سئوال 2: شش تخته قالی ما زاد بر نیاز در خانه وجود دارد آیا زکات به آنها تعلق می‌گیرد؟ چگونه؟
جواب: قالی مازاد زکات ندارد، لکن خمس به آن تعلق می‌گیرد که باید آن را به مرجع تقلید خود بدهید. و خمس عبارت از یک پنجم خود جنس یا قیمت آن می‌باشد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص360، س50).
سئوال 3: آیا به پولی که برای خرید مسکن در طول یک سال مالی ذخیره می‌شود تا بعداً بتوانیم با آن خانه بخریم خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
جواب: به نظر بعضی از مراجع عظام به وجه مذکور که برای خرید خانه پس انداز شود برای کسی که راه دیگری برای خرید خانه جز این طریق ندارد خمس تعلق نمی‌گیرد، ولی به نظر بعضی دیگر خمس دارد.نظر مرجع تقلید خود را در این خصوص جویا شوید. (جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ج1، س676 ـ و توضیح المسائل آیت الله بهجت، م1391).

سئوال 4: آیا پول دفترچه سپرده‌ای که در بانک چند سال مانده و جهت بستن آن به بانک مراجعه کرده و در آن موقع سود چند سال را حساب کرده و یکجا می‌دهد، آیا علاوه بر خود مبلغ سپرده به سود آن هم خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر سود مربوط به امسال باشد خمس ندارد اما اگر سودی است که مربوط به گذشته بوده و سال بر آن گذشته است و امسال دریافت کرده‌اید، خمس دارد. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س955 و 956) جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ج1، س886.

سئوال 5: آیا شوهر حقی در درآمد زن دارد؟ آیا زن می‌تواند درآمدش را از شوهر مخفی کند؟ زن درآمدش را برای زینت کردن از قبیل طلاجات و لباس خرج نمی‌کند با آنکه نیاز دارد به زینت درآمدش را پس انداز کرده و کنار گذاشته حکم شرعی‌اش چیست؟
جواب: درآمد زن به خود او تعلق دارد و بهر مصرفی که بخواهد می‌تواند برساند، البته در صورت پس انداز و گذشت سال موظف به پرداخت خمس آن می‌باشد. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س998 ـ استفتائات امام(ره) ج1، س127).
سئوال 6: آیا به وسائل زیادی منزل (رختخواب، ظروف و...) خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر وسائل اضافی باشد خمس دارد اما آنچه به عنوان جهیزیه همراه زن بوده و زائد بر شأن نبوده است اگر بیش از یک سال هم مورد استفاده قرار نگرفته باشد خمس ندارد. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س906).
سئوال 7: آیا به منزلی که در آن ساکن هستیم خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: خانه مسکونی مورد نیاز جزء مؤنه است و خمس ندارد. در صورتی که از منفعت بین سال تهیه شده باشد ولی اگر با پول غیر خمسی پس انداز شده, که سال بر آن گذشته تهیه شده, خمس دارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص363، س60).
سئوال 8: آیا به سهم ارث خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: ارث خمس ندارد مگر آنکه یقین داشته باشید که به مال مورث خمس تعلق گرفته و نپرداخته است که ابتدا باید خمس مال جدا گردد و سپس تقسیم شود. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، م1754 و 1755).
سئوال 9: اگر کسی مقداری پول برای آینده پس انداز کند تا سرمایه کار او شود آیا خمس دارد؟
جواب: بلی ـ بنا به نظر مشهور فقها به وجه مذکور خمس تعلق می‌گیرد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص350، س18 و س21 ـ و توضیح المسائل مراجع، ج1، ص92 استفتائات مقام معظم رهبری).
سئوال 10: پولی را که دولت به عنوان پاداش به کارمندان می‌دهد بر آن خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: بنابر فتوای برخی مراجع جزء درآمد سال وصول است که اگر تا آخر سال صرف در مخارج زندگی بشود خمس ندارد و هر چه از آن باقی بماند پرداخت خمس آن لازم است و بنابر نظر امام (ره) و مقام معظم رهبری خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص409، س191 ـ توضیح المسائل مراجع، ج2، ص70، س869).
سئوال 11: فردی که حقوقش زیر خط فقر است آیا دادن خمس بر او واجب است؟ اگر عمداً خمس ندهد چه حکمی دارد؟
جواب: خمس به کسی واجب می‌گردد که پس انداز داشته باشد و درآمدش از مخارجش بیشتر باشد و اگر کسی پس اندازی نداشته باشد پرداخت خمس بر او واجب نیست. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س969).
سئوال 12: آیا به سپرده‌های بانکی به صورت قرض الحسنه که برای دریافت وام نزد بانکها تا پایان اقساط می‌ماند خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر از پولی باشد که خمس آن داده نشده است باید خمس آن را پرداخت کنید. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س955).
سئوال 13: اگر کسی مقداری پول در بانک داشته باشد و سال خمسی آن فرا برسد و در مقابل نیز مقداری یا بیشتر از آن پول بدهکار است. آیا این پول خمس دارد؟ در صورت تعلق گرفتن خمس به آن کدام مقدم است (دادن بدهکاری یا پرداخت خمس)؟ (مقلد حضرت امام)
جواب: اگر قبل از رسیدن سال خمسی بدهکاری را بپردازد به آن پول خمس تعلق نمی‌گیرد و نیز اگر در همان سال برای مخارج لازم زندگی خرج کرده با شد می‌تواند از درآمد همان سال کسر نماید. اما اگر بدهی مربوط به سال‌های گذشته باشد خمس موجودی را باید بپردازد و در صورت تعلق گرفتن خمس پرداخت خمس مقدم است. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص351 و ص402، س168 و ص384، س121).
سئوال 14: بنده دانشجوی تربیت معلم هستم ماهانه مبلغی را به عنوان بورسیه بعد از کسر هزینه‌ها به ما می‌دهند و بنده به این مبلغ نیاز دارم. آیا خمس دارد و اگر دارد به چه شکل و از چه زمانی باید خمس بدهم؟
جواب: اولین حقوقی که دریافت کرده‌اید اول سال خمسی خود قرار دهید هر سال در همان تاریخ اگر چیزی از درآمد آن سال اضافه داشتید پرداخت خمس آن لازم است و اگر درآمد را صرف هزینه‌های مورد نیاز نمایید و در آخر سال خمسی چیزی اضافه نداشته باشید خمس بدهکار نیستید. اما اگر پولی که به دانشجویان داده می‌شود کمک هزینه تحصیلی باشد خمس ندارد. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س9 و س975).
سئوال 15: نحوه تعیین سال خمسی برای یک کارمند را بیان کنید؟
جواب: شروع سال خمسی حقوق بگیران اعم از کارگران، و کارمندان و... همان روز اولی است که مزد یا حقوق خود را دریافت می‌کنند و یا می‌توانند دریافت کنند. (ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س995).
سئوال 16: آیا به وسائل منزل و از جمله طلای همسر خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر طلا و وسایل منزل به مقدار متعارف و مناسب شأن همسر و خودتان باشد خمس ندارد. (ر.ک: ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س901 و 904).
سئوال 17: آیا به هدیه خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: بنابر فتوای حضرت امام ـ ره ـ و مقام معظم رهبری بر هدیه خمس تعلق نمی‌گیرد. (استفتائات امام(ره) ج1، س184 و ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س851).
سئوال 18: تا به حال اموال خود را نزد کسی حساب نکرده و زکات و خمس آنها را نداده‌ام دلیلش وضع مالی بوده حال با وضعیت ذکر شده... لطفاً مرا راهنمایی نمائید؟
جواب: اگر می‌دانید چیزی از درآمد شما اضافه بر مخارج است به مرجع تقلید خود یا نماینده ایشان مراجعه کنید تا وضعیت خمس شما را روشن نمایند. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص416، س215).
سئوال 19: با توجه به اینکه تازه استخدام شده‌ام و روز اول استخدام خود را سال خمسی قرار داده‌ام، هنوز ازدواج نکرده‌ام و در پی تهیه جهیزیه می‌باشم آیا به این پس انداز خمس تعلق می‌گیرد؟ حال اگر من این پول را به وسائل جهیزیه تبدیل کنم ولی هنوز سال خمسی فرا نرسیده است آیا باز هم وسائل خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر تدریجاً جهیزیه خود را با درآمد خود تهیه کنید خمس ندارد ولی چنانچه پول آن باقی بماند خمس آن را بپردازید. (ر.ک: ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س899 و س909).
سئوال 20: من در سال 1376 مقداری سهام خریدم آیا به این سهام خمس تعلق می‌گیرد؟ به سود آن چطور؟
جواب: سهام مذکور حکم سرمایه را دارد و خمس به آن تعلق می‌گیرد و نسبت به سود آن اگر صرف زندگی کنید خمس ندارد ولکن چنانچه پس انداز نمائید خمس مقدار پس انداز شده را باید بپردازید. (ر.ک: ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س943).
سئوال 21: من مقداری به دانشگاه بدهکار هستم و هر ماه از حقوق من کسر می‌شود آیا به کسی که قرض دارد خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟
جواب: اگر پس انداز نداشته باشید خمس تعلق نمی‌گیرد. لکن در صورتی که در آخر سال مالی اضافه بر مخارج خود داشته باشید باید خمس آن را بپردازید و بدهی مذکور مانع وجوب خمس نمی‌شود. بلی خود وام دانشجویی خمس ندارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، ص33، م1787).
سئوال 22: آیا وسائل تزئینی منزل خمس دارد؟ ادویه و زردچوبه و حبوبات و.@#@.. اگر در آخر سال مصرف نشود خمس دارد؟
جواب: بطور کلی چیزهایی تزئینی زائد بر شأن خمس دارد ضمناً مواد غذایی که در خانه باقی می‌ماند در اول سال مالی مشمول خمس می‌شود البته اگر مرجع تقلید خود را تعیین نمائید مطابق نظر مرجع مربوطه جواب داده می‌شود. (ر.ک: ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س904 و 906 و 912).
سئوال 23: آیا به هدیه و عیدی خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: بلی، به نظر بسیاری از فقها پرداخت خمس هدیه بنابر احتیاط واجب است. اما به نظر مرحوم امام ـ ره ـ و مقام معظم رهبری پرداخت خمس هدیه لازم نیست. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، م1753 ـ ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س851).
سئوال 24: کسانی که در قرعه کشی مسابقه‌ای برنده می‌شوند آیا به آنها زکات و خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر جایزه باشد زکات ندارد اما اگر حلال باشد جزء درآمد همان سال شخصی می‌شود که اگر تا یک سال مصرف نکرد بنابر فتوای برخی مراجع باید خمس آن را بپردازد ولی بنابر فتوای امام و رهبری خمس ندارد. ( توضیح المسائل 12 مرجع، م1753 و ترجمه اجوبة، س851).
سئوال 25: اگر برای فرزندمان دفترچه پس انداز در بانک باز کنیم آیا به آن خمس تعلق می‌گیرد؟ در صورتی که یک سال از پس انداز بگذرد و هر ماه مبلغی بر آن اضافه کنیم؟ (مقلد آیت الله فاضل)
جواب: بنابر احتیاط واجب پرداخت خمس چیزی که به شخص بخشیده می‌شود اگر از مخارج سال زیاد بیاید لازم است و بر ولی بچه لازم است که خمس مربوط به اموال او را بپردازد. (جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ج1، س662 و 872).
سئوال 26: کسی که پدرش خمس مال را نداده آیا فرزند می‌تواند در خانه او که واقعاً غیر از آن خانه، جایی را ندارد، نماز بخواند؟
جواب: خانه مسکونی اگر به تدریج از درآمد بین سال ساخته و تهیه شده، مشمول خمس نمی‌شود، مگر بعد از آن که فروخته شود بلی اگر بدانید چیزی متعلق خمس است و پدر خمس را نپرداخته است نسبت به اجازه تصرف در آن می‌توانید از مرجع تقلید خود اجازه بگیرید. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص56 و 65 و س212).
سئوال 27: صندوق فرهنگیان ماهانه مبلغی را از حقوق کسر کرده و مبلغی هم خودش اضافه نموده و بعد از بازنشستگی به ما پرداخت می‌کند آیا به این پول خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: پولی که از حقوق شما کسر می‌شود متعلق خمس است اما سهمی که دولت به حساب کارمند واریز می‌نماید اگر قابل دریافت نباشد جزء درآمدهای سال وصول محسوب می‌گردد. ( ر.ک استفتائات امام(ره)، ج1، س130 و ترجمه اجوبة الاستفتائات چاپ وزیری، س872).
سئوال 28: آیا زنی که کارمند است و حقوقش را برای مخارج خانه صرف می‌کند یا به شوهرش می‌دهد که او خرج کند باید خمس تمام مالش را بدهد؟
جواب: اگر در آخر سال خمسی چیزی برای او به عنوان پس انداز باقی نمی‌ماند خمس ندارد. و هر مقدار از حقوق هر یک از زن و شوهر از مخارج سال زیاد بیاید باید خمس آن را بپردازد. (ر.ک: استفتائات امام (ره)، ج1، س127).
سئوال 29: در مورد خمس اموالی که از قبل تعدادی کتاب و قطعه زمینی که جزء دارایی بنده بود و تا مدتی چند سال قبل از ازدواج از آنها استفاده نمی‌کردم و نیز جهیزیه همسرم آیا خمس دارد یا خیر؟ (مقلد آقای مکارم)
جواب: کتاب‌ها اگر مورد نیاز باشد و لو یک سال خوانده نشود خمس ندارد و جهیزیه همسر هم در صورتی که زائد بر شأن نباشد خمس نداد و اما خمس زمین مذکور را باید بپردازد. (ر.ک توضیح المسائل آیت الله مکارم، م1497 و 1507).
سئوال 30: آیا خمس از مالیات کفایت می‌کند؟ اصلاً ادله اثبات خمس چیست؟
جواب: خمس واجب مالی است که خداوند بر مسلمین واجب فرموده است و در قرآن مجید آیه شریفه‌ی: «واعلموا انما غنمتم من شیءٍ فان لله خمسه و للرسول...» (آیه‌ی 41 سوره‌ی انفال) بر آن دلالت دارد و در روایات وارده از ائمه ـ علیهم السّلام ـ موارد وجوب و مصرف آن تعین گردیده است می‌توانید به کتاب وسائل الشیعه، جلد ششم مراجعه فرمائید. و اما مالیات عبارت از هزینه زندگی جمعی است که مردم برای اداره بهتر امور اجتماعی خود می‌پردازند و ممکن است به تناسب موارد کم یا زیاد گردد. و پرداخت مالیات کفایت از خمس نمی‌کند. کما اینکه پرداخت خمس به جای مالیات محسوب نمی‌شود. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، س199 و س200 ـ ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س1031).
سئوال 31: فردی زمینی را خریده و قبلاً خمس آن را داده، اگر بعد از چند سال بخواهد این زمین را بفروشد آیا به پولی که بابت فروش زمین سود عاید او شده است، خمس تعلق می‌گیرد یا خیر؟ (مقلد آیت الله بهجت)
جواب: اگر برای تجارت زمین را خریده است اضافه قیمت خمس دارد و اگر برای استفاده شخصی هم خریده است اضافه قیمت فروش جزء درآمد سال فروش محسوب است و پرداخت خمس منوط به گذشتن سال خمسی است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، ص38، م1796).
سئوال 32: پدرم پیر و بازنشسته است حدود یک میلیون تومان پول پس انداز کرده و آن پول را نیز به برادرم داده حال خمس آن به چه صورت است؟
جواب: اگر قبل از گذشتن یک سال پول خود را به دیگری بخشیده باشد خمس واجب نیست. و اما اگر پس از گذشت یک سال پول خود را به دیگری قرض داده یا بخشیده است باید خمس آن را بپردازد. البته اگر فعلاً پولی در اخیتار برادرتان است هر وقت آن را پس داد بلافاصله خمس آن باید پرداخت شود. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص351 و س96).
سئوال 33: به عرض می‌رسانم اینجانب و همسرم مبلغی را به عنوان علی الحساب حج واجب به بانک واریز کرده‌ایم و از باب تتمه آن مبلغ دیگری را نیز واریز می‌کنیم که آن هم بعد از نوبت یعنی یک الی دو سال دیگر می‌باشد، لطفاً بفرمائید بعد از طی یک سال بر این مبلغ خمس تعلق می‌گیرد؟ (اینجانب مقلد امام هستم و همسرم مقلد آقای صافی است)
جواب: اگر پول از درآمد همان سال باشد و سال خمسی بر آن نگذشته باشد خمس ندارد (طبق نظر آقای صافی) اگر حج بر شما واجب شده است ولی به علت نوبتی بودن مجبور هستید پول را فعلاً پرداخت کنید و بعداً مشرف شوید خمس ندارد والا باید خمس آن را بدهید. (طبق فتوای حضرت امام) (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، س43).
سئوال 34: مادرم هر هفته مقدار اندکی پول پس انداز می‌کند تا برای خرید جهیزیه دخترش مصرف کند و اگر سال خمسی بر این پول‌ها بگذرد آیا خمس به آن تعلق می‌گیرد؟ (مقلد آقای فاضل)
جواب: اگر برای تهیه جهیزیه مورد نیاز و در حد شأن راهی غیر از این نداشته باشید و در موقع نیاز نتوانید تهیه کنید در این صورت خمس تعلق نمی‌گیرد. (ر.ک جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، س746).
سئوال 35: پولی را برای خرید ماشین، خانه و... که در دراز مدت محقق می‌شود و گاهی بیش از یک سال از این پول می‌گذرد و در بانک پس انداز می‌شود و با توجه به این که این پول مازاد احتیاج ما نیست و واقعاً به آن نیازمندیم حال آیا به این پول خمس تعلق می‌گیرد؟ (مقلد آیت الله لنکرانی)
جواب: اگر نیاز به خرید ماشین و یا خانه مسکونی داشته باشید و راهی به جز پس انداز تدریجی نداشته باشید خمس به آن تعلق نمی‌گیرد. (ر.ک جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ج1، س679 و س703).
سئوال 36: به اشیائی که داخل در ویترین خانه جای دارد خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: اگر در حد شأن و نیاز باشد و از درآمد بین سال باشد خمس تعلق نمی‌گیرد. (ر.ک جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، س725)
سئوال 37: اگر کسی تا حال خمس نداده است ولی الآن می‌خواهد برای خود سال خمسی قرار دهد و حق الهی را به جا آورد چه باید بکند؟ (مقلد آیت الله بهجت)
جواب: باید یک زمان را به عنوان ابتداء سال خمسی خود قرار دهد و نسبت به درآمدهای گذشته با مرجع تقلید خود یا وکیل شرعی ایشان مصالحه نمائید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، م1797).
سئوال 38: شخصی مبلغ پانصد تومان در حالی که مخلوط به حرام است را در بانک می‌گذارد و بعد از آن چند صد هزار تومان به آن اضافه می‌کند، وضعیت آن پولها چگونه می‌شود آیا همه‌ی پول‌ها مخلوط به حرام است یا اینکه تنها همان پانصد تومان مخلوط به حرام است؟ (مقلد آیت الله فاضل)
جواب: خیر ـ همه مخلوط به حرام نیست. ابتدا باید خمس پانصد تومان مخلوط به حرام را بپردازد تا آن پول قابل تصرف شود و در نتیجه تصرف در همه آن پول بی‌اشکال می‌شود.
سئوال 39: پدر من خمس نمی‌دهد اگر من بخواهم تعدادی مهمان دعوت کنم از پدرم مقداری پول خواهم گرفت حال باید من ابتدا خمس این مال دریافتی را پرداخت و سپس خرج کنم یا خیر؟ (مقلد رهبری)
جواب: چون پولی را که پدرتان می‌دهد معلوم نیست خمس در آن باشد تصرف شما در آن اشکالی ندارد و تفحص و بررسی هم لازم نیست تا مطلب برایتان تعیین شود،‌ بلکه همین که مشکوک باشید بدون دادن خمس، در تصرف مجاز هستید. زیرا ممکن است پولی را که پدر به شما می‌دهد از مواردی باشد که هنوز سال آن سر نرسیده پس دادن خمس آن واجب نیست که با وجود این احتمال شما تکلیفی نخواهید داشت. (ر.ک: ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س929 و س930).@#@
سئوال 40: خمس چه موقع به طلا تعلق می‌گیرد؟ (مقلد امام)
جواب: اگر طلا را از پولی که خمس به آن تعلق گرفته بخرند و یا مورد استفاده قرار نگیرد یا مازاد بر شأن باشد خمس دارد اما اگر از انگشتر و النگو استفاده می‌کنید و زیادتر از شأن شما نیست خمس ندارد. و همین طور اگر کسی آن طلا را به شما بخشیده باشد خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص375، س94).
سئوال 41: آیا به شهریه طلاب خمس تعلق می‌گیرد؟
جواب: طبق نظر مرحوم امام و برخی دیگر از مراجع شهریه خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص203 و 205 ـ جامع المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ج1، س812 ـ ترجمه اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری، چاپ وزیری، س1027).
سئوال 42: نظر به اینکه معادن خمس دارند؛ آیا امروزه نفت سفید، بنزین، گازوئیل و مانند آنها خمس دارد یا نه برای مصرف کنندگان چطور؟
جواب: برای مصرف کنندگان خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص347، س5).
سئوال 43: زمین‌های زراعی که موات بوده و احیاء کرده و با آنها کشاورزی می‌کند آیا اصل زمین خمس دارد یا خیر؟
جواب: خمس دارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص347، س5).
سئوال 44: باغی را خریده هم برای استفاده شخصی و هم برای کسب و امرار معاش، مسأله‌ی خمس باغ و میوه‌های آن را بیان فرمائید؟
جواب: اصل باغ خمس دارد و میوه در زائد بر مؤونه خمس دارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص348، س8).
سئوال 45: کشاورزانی هستیم که با وامی که از دولت به ما داده می‌شود چاه عمیق حفر می‌کنیم و با اقساط، سال به سال وام آن را می‌پردازیم و سال خمسی نیز داریم، آیا این چاه و موتور آب آن جزو سرمایه‌ی زراعت است که در بین هر سال که از اقساط وام را می‌دهیم سر سال باید آن را حساب نموده و خمس آن را بدهیم؟ یا پس از تمام شدن اقساط، مجموع آن را حساب نموده، خمس آن را بدهیم یا اینکه اصلاً سرمایه‌ی زراعت نبوده و خمس به آن تعلق نمی‌گیرد؟
جواب: زمین و چاه آب و موتور، حکم سرمایه را دارد، هر مقدار از آن را که قسط آن تا سر سال پرداخت شده خمس دارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص348، س10).
سئوال 46: شخصی دو محل درآمد یا چند محل درآمد دارد، مثلاً حقوق دولتی می‌گیرد و ماشین هم کرایه می‌دهد آیا باید برای هر کدام از این دو شغل سال خمسی قرار دهد؟ و آیا می‌شود ضرر یکی به سود دیگری جبران شود؟
جواب: می‌تواند برای هر یک سال جداگانه قرار دهد ولی در فرض سئوال، زیان در یکی از سود در دیگری جبران نمی‌شود. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص350، س17).
سئوال 47: کسی با سختی سرمایه‌ای را تهیه کرده است که اگر خمس آن را بدهد با بقیه آن نمی‌تواند کاری که با آن می‌خواهد امرار معاش کند شروع نماید چه وقت باید خمس این سرمایه را بدهد؟
جواب: اگر با دادن خمس نمی‌تواند امرار معاش نماید خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص355، س35).
سئوال 48: آیا معیار، جهت معافیت خمس،‌ استفاده کردن آنها تا مدت یک سال از تاریخ خرید است و یا استفاده کردن از آنها تا رسیدن سال خمسی؟
جواب: استفاده میزان نیست و معیار، نیاز فعلی و شؤون است. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص361، س54).
سئوال 49: اگر شخصی مقلد مجتهدی بوده و مبلغی بابت خمس که با مشار الیه حساب کرده، بدهکار شد و تاکنون بدهکاری فوق را نداده، نسبت به بدهکاری به مجتهد سابق که فعلاً مقلد او نیست تکلیفش چیست؟
جواب: باید به نظر مرجع تقلید فعلی بپردازد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص371، س79).
سئوال 50: اگر به شخصی ارثی برسد و از پول آن ارث خانه‌ای تهیه کند آیا بروی خمس واجب است یا خیر؟
جواب: ارثیه خمس ندارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص373، س84).
سئوال 51: اگر به واسطه‌ی گرفتاری نتوانم به حساب سال خود رسیدگی نمایم، آیا می‌توانم آن را به سال آینده موکول کنم؟
جواب: شما حساب کنید و چنانچه نتوانید بپردازید، با دستگردان به شما مهلت می‌دهند. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص389، س136).
سئوال 52: آیا می‌شود ماهیانه به طور قسط خمس را بپردازم، چون می‌دانم برایم امکان اینکه یکجا بپردازم نیست؟
جواب: به یکی از نمایندگان مرجع تقلیدتان مراجعه کنید و با دستگردان کردن خمس با او، تدریجاً بپردازید. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص391، س138).
سئوال 53: اگر کسی را بشناسیم که سید باشد و احتیاج داشته باشد، می‌توانیم خودمان خمس را به او بدهیم یا اینکه باید به حاکم شرع داد تا او پرداخت کند؟
جواب: سهم سادات (نصف خمس) را می‌توانید با اجازه‌ی از مرجع تقلید خود یا نماینده‌ی او به سید فقیر پرداخت کنید. (ر.ک توضیح المسائل امام(ره) م1834).
سئوال 54: باید خمس خود را به چه کسی بپردازیم آیا می‌شود به هر مرجعی که بخواهیم پرداخت کنیم؟
جواب: خمس باید به مرجع تقلید خود یا نماینده‌ی او برسد کسی که از طرف او اجازه‌ی در وجوه شرعیه دارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، م1834 و استفتائات امام(ره) ج1، ص430، س263).
سئوال 55: اگر فردی حاضر به پرداخت خمس نباشد و بگوید: هر وقت خواستم به سفر حج بروم خمس می‌دهم. آیا کفایت می‌کند و در این صورت مال او حرام نخواهد بود؟
جواب: مالی که متعلق خمس شده تصرف در آن پیش از پرداخت خمس حکم غصب دارد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص430، س263).
سئوال 56: اگر کسی تا حالا خمس نداده است باید خمس را هر سال جداگانه حساب کند یا یک دفعه و کلی حساب نماید؟
جواب: می‌توانید یک جا حساب نمائید و هر چیزی که خمس آن را یک بار بپردازید پرداخت خمس مجدد آن لازم نیست. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، ص39، م1797).
سئوال 57: سال خمسی یعنی چه؟ لطفاً توضیح دهید؟
جواب: برای آنکه محاسبه خمس ساده باشد فرموده‌اند کسانی که درآمد تدریجی دارند روزی که اولین درآمد را پیدا کرده‌اند اول سال خمسی خود قرار دهند و تا سال آینده در همین روز آنچه از مخارج سال خود زیاد داشتند خمس آن را بپردازند این سال را سال خمسی می‌نامند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، ص20، م1766).
سئوال 58: خانمی مبلغ یکصد و پنجاه هزار تومان حقوق دارد و زیاد خیرات و مبرات می‌نماید آیا اینها خمس و زکات محسوب می‌شود یا اذن مجتهد لازم است؟
جواب: پرداخت خیرات بابت خمس محسوب نمی‌شود مگر آنکه از مجتهد در این خصوص اجازه گرفته باشد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، ص62، م1834).
سئوال 59: آیا خمس به کسی که مقداری طلب دارد تعلق می‌گیرد؟
جواب: بلی به مقداری که طلبکار است خمس تعلق می‌گیرد و می‌تواند پس از دریافت طلب خمس را بپردازد. (ر.ک استفتائات امام(ره) ج1، ص376، س96).
مصرف خمس
سئوال 1: سهم امام و سهم سید چیست؟ آیا به جز اینها سهم دیگری داریم توضیح دهید؟
جواب: خمس یکی از واجبات مالی است که با شرایط آن باید پرداخت گردد. وجه خمس به دو قسمت تقسیم می‌شود نصف آن سهم سادات است که باید صرف سادات فقیر و مسکین و در راه مانده شود و نصف دیگر سهم امام ـ علیه السّلام ـ است که در زمان غیبت در اختیار مجتهد جامع الشرایط قرار می‌گیرد. سهم فقرای غیر سید از زکات پرداخت می‌شود. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج1، م1834).
سئوال 2: نظرات فقهای عظام تقلید معاصر و گذشته در مورد مصرف خمس یا زکات در مورد آسیب دیدگان سیل و زلزله و... چیست؟
جواب: ملاک فقها در کمک به آسیب دیدگان فقر آنهاست بنابراین به آسیب دیده که فقیر نباشد نمی‌توان از خمس و زکات پرداخت نمود. و همه فقها کمک به آسب دیدگان فقیر غیر سید را از زکات جایز می‌دانند و اگر زکات دهنده سید باشد به فقیر هم می‌تواند زکات بپردازد. و نیز سهم سادات از خمس را می‌توان به سادات فقیر آنها داد اما نسبت به سهم امام ـ علیه السّلام ـ نظر فقهاء عظام متفاوت است هر کدام بر حسب تشخیص و مورد بنحو مقتضی اجازه فرموده‌اند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، مبحث خمس ـ مصارف خمس).
سئوال 3: اگر بنده بخواهم خمس بدهم سهم امام را در چه راهی باید خرج کنم آیا یک اجازه برای همیشه کافی است آیا می‌شود همه خمس را به امام جمعه محترم داد تا او در جای مشخص مصرف کند؟ (مقلد آیت الله سیستانی)
جواب: خمس باید به مجتهدی جامع الشرایط یا وکیل او برسد یا در مواردی که اجازه می‌دهد مصرف شود و در هر مورد اجازه جداگانه لازم است و پرداخت به امام جمعه مانعی ندارد لکن لازم است قبض رسید مرجع تقلید خود را از ایشان دریافت دارید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع، ج2 ، م1834).

منبع؛ مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم

http://andisheqom.com