کتابشناسی توصیفی تاریخ اسلام
کتابشناسی توصیفی تاریخ اسلام
منبع : فصلنامه معرفت، شماره 18 , ناصری، عبدالحمید
مقدمه
از میان علوم و معارف شناخته شده جامعه بشری، کمتر علمی مانند علم تاریخ از قدمت فراوان و وسعت زیاد برخوردار است. تاریخ به معنای اعم آن، که شامل علم انساب، مغازی، شرح حال نویسی، ثبت، تحلیل و تعلیل وقایع و حوادث گذشته می شود، پس از کتب مقدس آسمانی قدیمی ترین و بیشترین متون را به خود اختصاص داده است.
پس از ظهور اسلام، تاریخ زودتر از سایر شاخه های علوم اسلامی مورد توجه و علاقه مسلمانان قرار گرفت. مورخان اسلامی در باروری و رشد و شکوفایی آن تلاشهای فراوانی نمودند و آثار ارزشمند و گرانسنگی آفریدند و روشها، بلکه مکتبهای جدیدی در تاریخ نگاری ابداع کردند. البته در قرون بعدی، به میزانی که بر اهمیت تاریخ افزوده شد، ست سیاست و قدرت به منظور تحریف، حق پوشی و واقع ستیزی آن نیز باز شد و تقریبا در تمام زوایای آن نفوذ کرد. با اینهمه، هنوز هم تاریخ جایگاه مهم و اهمیت ویژه خود را داراست.
خوشبختانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بیداری مسلمانان و بازگشت آنان به اسلام و قرآن کریم، پژوهشگران و دانشمندان بیشتری به تحقیق تاریخ اسلام و سیره پیامبر و امامان معصوم(ع) پرداخته و کشف وقایع و حقایق تاریخ اسلام و صید اصول روشنگر و راهنما و دستیابی به نکات آموزنده از زندگانی پیشوایان معصوم(ع) را وجهه همت خویش ساخته اند. از این نظر، ثبت و گزارش تمام کتابهایی که در این موضوع، حتی در دهه اخیر، نگارش یافته در این مجال، مقدور نیست. بدین منظور، اقدام به گزینش این کتابها کردیم. حاصل این گزینش به علاقه مندان این رشته تقدیم می گردد:
1- آئینه وند، صادق. تاریخ سیاسی اسلام. تهران، مرکز نشر فرهنگی رجا، 1371.207 ص، رقعی.
نویسنده محترم در مقدمه کتاب بحث مفیدی درباره تاریخ نگاری در اسلام، معانی لفظ تاریخ، عوامل پیدایش علم تاریخ در اسلام، هدف از آموزش تاریخ سیاسی اسلام و منابع کتاب مطرح نموده،سپس باشیوه ای جالب، تاریخ سیاسی اسلام را به سه دوره تاریخ جاهلیت، عصر تنزیل و عصر تاویل تقسیم کرده است. منظور از عصر تنزیل، ایام رسالت پیامبر(ص)، بویژه از هجرت به مدینه تا درگذشت آن حضرت و عصر تاویل، دوران خلفا، بویژه خلافت حضرت علی(ع)، است و در باره ناکثین، و قاسطین و مارقین در سه فصل اخیر کتاب تدقیق و تحلیل شده است.
2- ابوزهره، محمد. خاتم پیامبران ترجمه حسین صابری.3 ج. مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1373. 742 + 740 + 714 ، وزیری.
بخشهای ذیل در این کتاب گنجانده شده است: جلد اول (743 ص): سرزمین نبوت، مکان و زمان رسالت محمد(ص)، ولادت و خردسالی، در کار و زندگی، کمال انسانی در شخصیت رسول(ص)، بشارت پیامبر موعود، بعثت محمد(ص)، سرآغاز وحی و دعوت، تلاشهای تازه; جلد دوم (740 ص): مبارزه و پایداری، فقدان، دو حادثه غیبی، در آستانه دوران جدید، نقطه عطف، نخستین جامعه اسلامی، اسلام و جهاد، پشتوانه ای برای تکمیل ساختار اجتماعی، روز جدال حق از باطل، نبرد بدر، منافق پروران، رخدادهایی در فاصله بدر و احد، غزوه احد، از احد تا احزاب، از احزاب تا صلح آینده ساز; جلد سوم (714 ص): حدیبیه دورنمای پیروزی نهایی، سقوط آخرین پایگاه یهود، احکامی که در خیبر تشریع شد، از خیبر تا فتح مکه، نامه های رسول خدا به سران کشورها و قبایل، فتح المبین(فتح مکه)، غزوه حنین، غزوه تبوک، مدینه در استقبال هیاتها، دو اعزام تبلیغی و نخستین حج اسلامی، حجة الوداع، ظلمت، همسران پیامبر(ص).
3- استرآبادی، احمدبن تاج الدین. آثار احمدی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع). به کوشش میرهاشم محدث. تهران، مرکز فرهنگی نشر قبله، 1374.559 ص، وزیری.
مؤلف از دانشمندان دوره تیموریان (قرن دهم) است که عمر تحصیلی تحقیقی خویش را در هرات سپری نموده و از محضر عالمان بزرگ و نامی آن شهر تاریخی استفاده ها برده است. کتاب حاضر حاصل این تلاشها و تحقیقات می باشد. وی با نثر روان و شیوای فارسی و با نگاهی بی طرفانه، به بررسی تاریخ و سیره پیامبر اکرم(ص) و علی(ع) پرداخته و در پایان کتاب، مختصری از زندگانی امامان دوازده گانه شیعیان: را بازگو کرده است. آقای میرهاشم محدث با همکاری دفتر نشر میراث مکتوب به تصحیح و مقابله نسخ آن پرداخته و آن را چاپ نموده است.
4- انصاری قمی، ناصرالدین. کتابنامه امام باقر;. تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1372.109 ص، رقعی.
اثر مزبور در سه بخش تنظیم شده و کتب چاپی و خطی را، که در باره تاریخ زندگانی امامان معصوم(ع) نگارش یافته، شناسایی نموده است. کتابهای معرفی شده به طور کلی، به دو زبان عربی و فارسی می باشند، هر چند در بخش اول، تعدادی از کتابهایی که به زبان اردو نوشته شده نیز آورده شده است.
5- بهبودی، محمدباقر. سیره علوی. تهران، مؤلف، 1368.223 ص،وزیری.
این کتاب در واقع سیره اجتماعی - سیاسی حضرت علی(ع) پس از سال یازدهم هجرت می باشد. عناوین بخشهای آن چنین است: در آغاز سال یازدهم، ماجرای سقیفه، بررسی تاریخ، واکنش علی بن ابی طالب (ع)، جو حاکم، فدک و حقوق مالی، در عهد ابوبکر و عمر، شورای شش نفره، قیافه شورا، در عهد عثمان، شورش بر عثمان، خلافت امیرالمؤمنین(ع)، نغمه های مخالفت و انگیزه آن، واکنش علی(ع)، بررسی اوضاع اجتماعی و علل این جنگ، پیکار جمل، جنگ صفین، تحکیم حکمین، تشکیل شورای حکومت، جنگ نهروان، مکتب خوارج، فرجام بی سرانجام، سقوط مصر، غارتها و دستبردهای معاویه، فزت و رب الکعبه.
6- جعفری، سید حسین. تشیع در مسیر تاریخ. ترجمه سید محمدتقی آیت اللهی. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1359. 292 ص، وزیری.
این اثر در اصل، به زبان انگلیسی نگارش یافته و نویسنده آن دکتر سید حسین جعفری، از نویسندگان پرتلاش و مسلمان هندوستان، سعی کرده است تکوین و روند تاریخی تشیع را بر اساس منابع قدیمی به قلمی شیوا، به رشته تحریر درآورد. دکتر آیت اللهی این کتاب را به فارسی روان برگردانده است. فصلهای مورد بحث آن بدین قرار می باشد: پیشگفتار; 1- مفاهیم اساسی; 2- سقیفه آغاز دسیسه ها;
3- علی و شیخین; 4- نوشکوفایی نهضت تشیع; 5- کوفه پایگاه فعالیت شیعیان;6- صلح امام حسن;7- شهادت امام حسین; 8- بازتاب واقعه کربلا;9- تلاش در راه حقانیت; 10- امام جعفر صادق; 11- آیین امت.
7- جعفریان، رسول. تاریخ تشیع در ایران. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1368. 444 ص، وزیری.
تاریخ تشیع، که پهنه وسیعی از تاریخ اسلام را به خود اختصاص داده است، گره های ناگشوده و مسائل ناگفته بسیاری در دل دارد. دستیابی به ابعاد گوناگون و فتح ابواب دست نخورده آن تلاشی جمعی و تحقیقی میدانی می طلبد. اثر حاضر، که تشیع را از آغاز تا قرن هفتم در ایران با نظر به محدوده فعلی آن پی گرفته، راهگشای این وادی است. نویسنده، کوفه را پایگاه اولیه و اصلی تشیع دانسته و موالی شیعیان غیر عرب را معبر تفکر تشیع از عراق به سایر نقاط، بویژه ایران، معرفی نموده است. در بخش پایانی کتاب،اتهام دخالت خواجه نصیرالدین طوسی; در سقوط بغداد به دست مغولان را به طور مستند رد می کند.
8- جعفریان، رسول. تاریخ گسترش تشیع در ری. تهران، آستان مقدس حضرت عبدالعظیم، 1371.126 ص، رقعی.
فصول چهارده گانه این کتاب بدین قرار است: دوری از تشیع، آشنایی ری با تشیع، نفوذ تشیع در ری، علویان و تشیع در ری، تشیع در ری به عهد آل بویه، شیعیان ری زیر فشار غزنویان، گسترش شیعیان ری در عهد سلجوقی، تسامح شیعه در برخورد با تسنن، علویان ری دردوره سلجوقی، فهرست منتجب الدین آیینه تشیع در ری، محلات شیعه نشین ری، مدارس شیعه در ری، جدالهای مذهبی در ری و تشیع درنواحی ری.
9- جعفریان، رسول. حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. 2 ج. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی،1369. 290 +277 ، وزیری.
حیات فکری و سیاسی امامان معصوم(ع)، که تجلی اسلام راستین در ادوار گوناگون و شرایط متفاوت است، از اهمیت فراوانی برخوردار می باشد. در تالیف یاد شده، پس از مقدمه مفید استاد جعفر مرتضی عاملی، تحت عنوان «مسائل مهم پیرامون تاریخ نویسی درباره ائمه اطهار(ع)» و تفسیر اهل بیت(ع)، قسمتهایی از حیات فکری و سیاسی این بزرگواران به طور فشرده در دو جلد بررسی شده است. جلد اول (290 صفحه): این کتاب پس از مقدمه ناشر، با عنوان «مسائل مهم پیرامون تاریخ نویسی درباره ائمه اطهار(ع)» آغاز می شود، سپس به زندگانی امامان معصوم، حضرت علی، حضرت مجتبی، حضرت سیدالشهدا، حضرت سجاد، حضرت باقر و حضرت صادق(ع) می پردازد. جلد دوم آن (277 صفحه) پس از مقدمه ناشر با بررسی تولد امام هفتم، حضرت موسی الکاظم(ع)، آغاز می شود و با بررسی حیات و خصوصیات امام دوازدهم 7 پایان می پذیرد. این کتاب با زبان عربی نیز در بیروت به چاپ رسیده است.
10- حلبی، علی اصغر. تاریخ تمدن اسلام. تهران، اساطیر، 1365. 552 ص، وزیری.
این اثر سیری دارد در علوم اسلامی; پیدایش و یا ورود آنها در حوزه قلمرو اسلام; نقش اسلام در حفظ، گسترش و نوآوری آنها و کتب متعدد علمی که در جهان اسلام تدوین شده است. مؤلف نام تعدادی از علما و دانشمندان متعدد اسلامی را آورده و آثار و نقش علمی هر یک را نیز شرح داده است.
11- حلی، حسن بن یوسف. زندگانی دوازده امام;. ترجمه و پاورقی محمد محمدی اشتهاردی. قم، انتشارات اسلامی، 1370. 312 ص، رقعی.
پس از پیشگفتار مترجم، ذکر زندگی علامه حلی، فخرالمحققین -فرزند برومند وی و شناسایی کتاب حاضر، در گذری به زندگی دوازده امام معصوم(ع)، علایم ظهور حضرت ولی عصر(ع) بر شمرده شده است.
12- دشتی، محمد. حضرت فاطمه زهرا(ع). قم، مؤسسه نشر امام علی(ع)، 1371. 235 ص، وزیری.
طبق نقل مشهور، حضرت فاطمه زهرا(س) پس از رحلت پیامبر بزرگ اسلام(ص)، مدت 75 روز بیشتر در قید حیات نبود و در مدت مزبور، رویدادهای اسف باری بر آن حضرت رخ نمود. کتاب حاضر به علل این رویدادها پرداخته و آنها را تحت ده عنوان شرح داده است.
13- دلشاد تهرانی، مصطفی. سیره نبوی «منطق عملی ». دفتر اول، دوم و سوم. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1372. 505 +576 +656 ، وزیری.
این اثر مفصل ترین کتابی است که به زبان فارسی درباره منطق عملی یا سیره حضرت پیامبر(ص) نوشته شده و تا کنون 3 جلد از آن تحت عنوان 3 دفتر چاپ گردیده است. دفتر اول (505 صفحه) درباره سیره فردی پیامبر(ص)، دفتر دوم (576 صفحه) درباره سیره اجتماعی آن بزرگوار و دفتر سوم (656 صفحه) درباره سیره مدیریتی آن حضرت است. در هر یک از این دفاتر، اصول متعددی از ابعاد زندگانی پیامبر اکرم(ص) و رفتار آن حضرت ارائه گردیده است.
14- رسولی محلاتی، سید هاشم. تاریخ تحلیلی اسلام. 4 ج. تهران، سازمان چاپ و انتشارات، 1371. 320 + 325 + 304 + 265 ، رقعی.
این کتاب حاصل درسهای مؤلف برای دانشجویان دانشگاههاست که برای اولین بار در مجله «پاسدار اسلام » چاپ شده، سپس در چهار جلد و بدون فهارس لازم، بویژه فهرست منابع، منتشر شده است.
جلد یکم (320 صفحه) شامل این مباحث است: مقدمه، معیارهایی برای استفاده صحیح از تاریخ اسلام، داستان ولادت رسول خدا(ص)، داستان نذر عبدالمطلب، مادر رسول خدا(ص)، بشارتهای انبیای الهی و دیگران، تولد و مراحل زندگی آن حضرت تا نخستین سفر وی به شام و داستان حلف الفضول.
جلد دوم (315 صفحه) با ازدواج رسول خدا(ص) با خدیجه آغاز می شود و با عنوان «نخستین کسی که اسلام آورد» پایان می یابد.
جلد سوم (304 صفحه) نخستین عنوان آن «آغاز دعوت » است و به ترتیب زمانی، حوادث اجتماعی و مذهبی - تاریخی پس از شروع به دعوت ذکر شده و با داستان «بنای مسجد مدینه » خاتمه یافته است.
جلد چهارم (265 صفحه) این عناوین را در خود جای داده است: محاصره اقتصادی، وفات ابوطالب و خدیجه، داستان سفر رسول خدا(ص) به طائف، هجرت به مدینه، داستان مسجد مدینه.
15- رسولی محلاتی، سید هاشم. تاریخ اسلام، از پیدایش عرب تا پایان خلافت عثمان. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1371. 264 ص، وزیری.
هفت بخش این مجموعه به این مسائل اختصاص دارد: بخش اول; شبه جزیره عربستان و موقعیت آن، بخش دوم; دوران ولادت و نوجوانی رسول خدا(ص)، بخش سوم; ازدواج با خدیجه تا بعثت رسول خدا(ص)، بخش چهارم; بعثت رسول خدا(ص)، بخش پنجم; هجرت به مدینه، بخش ششم; سیره عملی و مکارم اخلاقی و قسمتی از سخنان آن حضرت، بخش هفتم; دوران خلافت خلفای سه گانه.
16- سبحانی، جعفر. فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1371.536 ص، وزیری.
فشرده ای از کتاب فروغ ابدیت، که در دو جلد منتشر شده، در این کتاب گرد آمده است. استاد سبحانی در آغاز، بررسی کوتاهی درباره تاریخ جاهلیت و شناسایی نیاکان پیامبر اسلام(ص) انجام داده، سپس با طرح مباحثی، به تدریج، ذکر تاریخ صدر اسلام و حوادث دوره پیامبر(ص) را تا رحلت آن حضرت ادامه داده است.
17- سبحانی، جعفر. فروغ ولایت. بی جا، انتشارات صحیفه، 1368. 780 ص، وزیری.
این کتاب درباره زندگانی امام علی(ع) مفصلا به تحلیل پرداخته و دارای شش بخش است. عناوین بخشهای آن عبارت است از: 1- زندگی امام علی(ع) قبل از بعثت پیامبر(ص); 2- زندگی امام علی(ع) بعد از بعثت;3- زندگی امام علی(ع) پس از هجرت و پیش از رحلت پیامبر(ص); 4- زندگی امام علی(ع) پس از درگذشت پیامبر(ص) و قبل از خلافت; 5- رویدادهای خلافت امام علی(ع);6- وقایع پس از نهروان و شهادت امام علی(ع).
18- شریف قرشی، باقر. زندگانی امام حسن عسکری; قم، انتشارات اسلامی، 1371. 284 ص، وزیری.
عناوینی که در این کتاب مورد کاوش قرار گرفته بدین شرح است:
پیشگفتار، تولد و شکوفایی، امام از چشم دیگران، نامه های امام، سخنانی از نور، در آستان قرآن، احادیث و فقه امام، اصحاب امام و راویان حدیث ایشان، دوران امام، خلفای معاصر امام، پروازتابردوست.
لازم به یادآوری است که این کتاب را انتشارات اسلامی از عربی به فارسی ترجمه نموده است.
19- شهیدی، سید جعفر. زندگانی علی بن الحسین;. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،1373.227 ص، وزیری.
کتاب مزبور درباره زندگانی و ویژگیهای اخلاقی و علمی امام سجاد(ع) بحث نموده، اوضاع مسلمانان را در عصر آن امام و سفر آن حضرت را از مدینه به مکه و کربلا و از کربلا به کوفه و شام شرح داده است. در پایان، با تاملی در رساله حقوق و صحیفه سجادیه امام(ع) و در باره نگارش قرآن به خط امام سجاد(ع)، نکاتی را متذکر شده است.
20- طباطبائی اردکانی، محمود. تاریخ تحلیلی اسلام. تهران، اساطیر، 1372. 345 ص، وزیری.
کتاب حاضر به اوضاع طبیعی شبه جزیره عربستان، منابع تاریخی جزیرة العرب، نشانه ها و تمدن عرب قبل از اسلام و کیشهای عرب پیش از اسلام پرداخته، سپس تولد و کودکی پیامبر(ص) و رخدادهای پس از آن را به بررسی کرده است و در نهایت، با ذکر داستان فدک، شهادت حضرت زهرا(س) و ظهور پیامبران دروغین پایان می پذیرد.
21- عسکری، سید مرتضی. نقش عایشه در تاریخ اسلام.3 ج.ترجمه هاشم هریسی و دیگران. تهران، مجمع علمی اسلامی، 1368. وزیری.
این اثر ارزشمند به تفصیل، درباره این موضوعات به بحث پرداخته است: زندگی عایشه در خانه پیامبر(ص)، عایشه در دوره خلافت شیخین و عثمان، انقلاب، بیعت علی(ع)، جنگ جمل، افسانه عبدالله بن سباء، آل ابوسفیان، نقش معاویه در تاریخ اسلام، حکومت معاویه و یزید، عایشه و معاویه، مزایا و مشخصات عایشه، حدیث سازی و حدیث سازان. کتابنامه تفصیلی و فهرست، پایان بخش این کتاب می باشد.
22- فقیه ایمانی، مهدی. تاریخ تشیع اصفهان. تهران، سازمان چاپ و انتشارات،1347.463 ص، وزیری.
نویسنده در این کتاب، درباره ریشه های تشیع در قرآن و حدیث، پیدایش شیعه، بنیانگذار آن، سابقه تشیع در اصفهان، روند تشیع از آغاز تا قرن دهم، حکومتهای اصفهان تا قرن دهم در اصفهان، امامزادگان اصفهان و آثار باستانی این شهر به تحقیق پرداخته است.
23- گیب، هامیلتون. اسلام; بررسی تاریخی. ترجمه منوچهر امیری. تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،1367. 224 ص، وزیری.
گسترش اسلام، زندگی پیامبر(ص)، قرآن و تعالیم قرآن، احادیث، شریعت، فرق و مذاهب اسلامی و تصوف، از مطالبی است که در این اثر، مورد علاقه مؤلف آن (مستشرق انگلیسی و استاد دانشگاههای لندن و آکسفورد) قرار گرفته و در پایان، فصلی به اسلام در قرن بیستم اختصاص داده است.
24- مدرسی، محمد تقی. امامان شیعه و جنبشهای مکتبی. ترجمه حمید رضا آژیر. مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،1367.376 ص، وزیری.
فصل اول این کتاب به درآمدی بر پژوهش تاریخ مکتبی، فصل دوم به مسیر جنبش مکتبی در زمان امویان و فصل سوم به مسیر جنبش مکتبی در زمان بنی عباس اختصاص دارد. نویسنده در ضمن دو فصل اخیر، درباره زندگانی امامان معصوم(ع)، شرایط ویژه حیات هر امام و مواضع آنان در قبال حکومتهای وقت و روش عملی آنان تحقیق نموده و در نهایت، تحت عنوان «خاتمه »، مفاهیم اجتماعی جنبش مکتبی را شرح داده است.
25- مراجع من العلماء الاعلام. وفیات الائمه;. بیروت، دارالبلاغه، 1412. 485 ص، وزیری.
این اثر، مجموعه ای از سخنرانیها و مقالات برخی دانشمندان اسلامی می باشد که درباره برخی از ویژگیهای امامان معصوم(ع)، تاریخ وفات آنان و حوادث همزمان با آنان توضیح ارائه شده است. البته در این کتاب، از امام حسین(ع) و حضرت مهدی(ع)، ذکری به میان نیامده است. وفات حضرت زینب کبری 8 در پایان کتاب مورد بحث قرار گرفته است.
26- مرتضی العاملی، سید جعفر. الغدیر والمعارضون. بیروت، دارالامیر،1413. 128 ص، رقعی.
اثر مورد بحث کتابی ارزشمند و فشرده درباره ریشه های امامت در قرآن و سنت، بویژه حدیث شریف غدیر، ویژگیهای امام علی(ع)، اهمیت امامت، بررسی ادله مخالفان غدیر و رد آنها، تناقض مستمسکات مخالفان و اثبات غدیر از زبان منکران آن است.
27- مرتضی العاملی، جعفر. الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص). 10 ج. چاپ چهارم. بیروت، دارالهادی، دارالسیره، 1416. وزیری.
ریشه یابی رجالی، بررسی عمیق و نقد دقیق ماخذ اولیه و مصادر تاریخی سیره پیامبراکرم(ص) و سنجش همزمان آنها از یک سو و مطالعه تطبیقی منابع مزبور با ادله تفسیری، روایی و کلامی از سوی دیگر، ما را به سیره واقعی و به دور از تحریف پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) نزدیک می کند. این اثر در این زمینه، گام بلندی برداشته و باب جدیدی در سیره نویسی گشوده است. مؤلف از نصوص فراوان و معتبری که در کتب مشهور سیره نیامده نیز بهره برده است. نقلهایی را که موجب خلق فضیلتها (اسلام آوردن عبدالله بن سلام، شرکت عثمان در ساختن مسجد، فضایل زبیر و مانند آن) و پایه گذاری عنوانها (چون اطلاق واژه «صدیق » برای خلیفه اول) یا خدشه دار کردن شخصیتها (مانند طرح خواستگاری حضرت علی(ع) از دختر ابوجهل) می شوند مورد نقادی قرار داده و رخدادهای مسلم صدر اسلام را، که به عللی سیره نویسان به آنها پرداخته اند، - مانند فرار عمر و طلحه از جنگ خندق عرضه داشته است. این اثر با ذکر جنگ احزاب پایان یافته است. جلد دهم این کتاب به فهارس آن اختصاص دارد.
28- المصطفوی، حسن. الحقایق فی تاریخ الاسلام والفتن والاحداث. قم، مرکز نشر الکتاب،1369. 495 ص، وزیری.
تالیف موجود با مقدمه مؤلف و مقدمه کتاب آغاز شده، سپس ولایت تکوینی و تشریعی، ویژگیهای امام و اهل بیت(ع) را مورد بحث قرار داده است. زندگانی فاطمه زهرا(س) و دوازده امام شیعیان(ع) نیز به تفصیل در این کتاب بررسی و در پایان، اصول و فروع مذهب شیعه شرح داده شده است.
29- مظفر، محمد حسین. تاریخ شیعه. ترجمه سید محمد باقر حجتی. تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1368. 424 ص، وزیری.
این اثر سالها پیش به زبان عربی تالیف، در نجف چاپ شده و اخیرا به زبان فارسی ترجمه گردیده است. قسمت مهم این کتاب را تاریخ تشیع از آغاز تا عصر حاضر تشکیل می دهد. قسمت آخر آن به بررسی شیعیان در جهان معاصر اختصاص دارد و بیشتر بر روایات شفاهی بدون اشاره به نام روایان آنها مبتنی است.
30-معروف الحسنی،هاشم.زندگی دوازده امام;.ترجمه محمدرخشنده. 2 ج. تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1370. 614 + 588. وزیری.
در جلد اول این اثر (با 614 ص)، پس از پیشگفتار، نسب ائمه اطهار(ع) ذکر شده و قرشی بودن آنان اثبات گردیده است. پس از آن، درباره حضرت خدیجه 3 زندگی، ایمان، و فرزندان وی بحث شده، سپس در باره تولد فاطمه زهرا(س)، مراحل زندگی، بیماری و شهادت آن حضرت بحث شده است. مطالب دیگر این جلد به زندگانی امام علی و امام حسن 8 اختصاص دارد.
جلد دوم ( با 588 ص) با مقدمه و زندگانی امام حسین(ع) آغاز شده و به ترتیب، سیر زندگانی، فعالیتها و مواضع امامان معصوم(ع) را در قبال حوادث و مسائل زمان خود مورد کنکاش قرار داده است. موضوع وکلای امام زمان(ع) در عصر غیبت صغری و افسانه سراب پایان بخش کتاب می باشد.
31- مهاجرانی، سید عطاءالله. پیام آور عاشورا. تهران، انتشارات اطلاعات، 1371. 358 ص، وزیری.
این کتاب شامل این مباحث است: سخن اول، در خانه فاطمه(س)، دو جریان پیامبری و پادشاهی، امواج مصیبت و ساحل شکیبایی، مرگ معاویه و پادشاهی یزید، مکه، کاروان عاشقان عاشورا، کاروان آزادگان، بازگشت به مدینه.
32- واصف، محمد. فلسفه شهادت امام حسین; و ریشه یابی آن. قم، دارالنشر، 1370. 291 ص، وزیری.
عناوین کتاب مزبور بدین شرح است: شناسایی بهتر و همه جانبه امام حسین(ع)، شناخت معاویه و یزید، شرایط و اوضاع مردم در این دوره، علل قیام امام حسین از نظر بزرگان و نویسندگان شیعه و دیگران، احتمالاتی چند درباره عوامل قیام سیدالشهداء(ع)، نتایج مهم اخلاقی، سیاسی و فرهنگی نهضت امام(ع).
